metropolis m

The conference opened on Friday 10 March at De Balie with the Dutch premiere of Ian Cheng’s Life after BOB: The Chalice Study, followed by a conversation with the artist and Leonardo Dellanoce.

De term metaverse roept de nodige scepsis op, weerstand zelfs bij sommigen. Zeker sinds het begrip is gekaapt door Meta, het technologiebedrijf dat er zijn naamsverandering aan verbond. Sindsdien is het metaverse een hype, en speculatieve fictie bovendien – toch? Waarom dan juist nu een conferentie en workshopdag rondom het begrip? Maarten Overdijk ging langs bij De Balie en de Rijksakademie en doet verslag van de vragen, mogelijkheden en valkuilen die er worden opgeworpen.

De Hartwig Art Foundation en de Rijksakademie zijn een meerjarig onderzoeksproject gestart rond het fenomeen van het metaverse: de steeds groter wordende gedeelde ruimte op het grensvlak van het fysieke en het virtuele. Welke artistieke praktijken ontstaan er op dit grensvlak? Hoe gaan kunstenaars om met de ethische en sociale implicaties van het metaverse? Tijdens een conferentie in De Balie en een serie workshops bij de Rijksakademie werden de eerste bevindingen van het onderzoek, uitgevoerd door Memory Gems, gedeeld.

Onderzoeker en activist Micaela Mantegna opent de conferentie en zet de aanwezigen meteen op scherp. Technologische ontwikkelingen zijn niet alleen in een versnelstroom geraakt, vertelt ze, ze lijken ook bij elkaar te komen in wat wordt gezien als een volgende iteratie van het internet. Deze zal immersief zijn, is het idee, en naast virtual reality spelen kunstmatige intelligentie en neurotechnologie een centrale rol. Dit is het moment om kritisch naar het fenomeen te kijken.

Micaela Mantegna

Brengt metaverse ons een post-scarcity society – een onbeperkte virtuele ruimte en middelen, een kans om het kapitalisme opnieuw te doordenken?

Mantegna noemt de cyberpunk roman Snow Crash (1992) waaraan de term metaverse is ontleend. Een cautionary tale, zo stelt ze, waarin mensen het grootste deel van hun tijd doorbrengen in een dystopische, door advertenties gedomineerde virtuele wereld. Speculatieve fictie, zonder twijfel, maar wel fictie die een blik werpt op een mogelijke toekomst en de toekomst daarmee misschien wel mede vormgeeft. Dat is althans de suggestie. Speculaties rond het metaverse zijn er volop. Mantegna noemt de mogelijkheid om lichaam en identiteit opnieuw uit te vinden, en te reizen zonder verplaatsing. Ze noemt het idee van een post-scarcity society – onbeperkte virtuele ruimte en middelen, een kans om het kapitalisme opnieuw te doordenken. Maar er liggen ook gevaren op de loer. Zoals een metaverse dat het kapitalisme juist herhaalt, met data-extractivisme en cognitive surveillance aan de basis. En het risico van depersonalisatie of dissociatie wanneer er onvoldoende aandacht is voor on-boarding, of onvoldoende nazorg bij het verlaten van het metaverse.

 

Life After BOB

Op de vooravond van de conferentie presenteerde De Balie Ian Cheng’s Life After BOB: The Chalice Study, een episodische anime ontwikkeld in game engine Unity. Episodisch in dit verband betekent: steeds veranderend. Life After BOB wordt live vanuit de game engine gerendered waarbij de verhaalwereld er bij elke rendering net iets anders uitziet. Cheng maakt in het werk gebruik van procedural generation om variaties te genereren die in interactie met elkaar de wereld steeds weer andere kenmerken geven. Het verhaal speculeert over een toekomst waarin kunstmatige intelligentie het menselijk zenuwstelsel inneemt en helpt in het maken van life choices.

Life after BOB: The Chalice Study with Ian Cheng. The conference opened on Friday 10 March at De Balie with the Dutch premiere of Ian Cheng’s Life after BOB: The Chalice Study, followed by a conversation with the artist and Leonardo Dellanoce.

Chengs verhaal speculeert over een toekomst waarin kunstmatige intelligentie het menselijk zenuwstelsel inneemt en helpt in het maken van life choices

Tijdens de Q&A legt Cheng uit dat simulatie en AI hem als kunstenaar de mogelijkheid geven om na te denken over de menselijke psychologie. Belangrijk daarbij is het idee van een society of mind: er bevinden zich meerdere stemmen in allen van ons, verschillende soms conflicterende drives en motieven. Eén AI kan dat niet bevatten, stelt Cheng. Als je meerdere AI-modellen combineert en laat concurreren voor agency en controle, dan krijg je iets dat de menselijke psyche beter benadert. De simulatie is een vorm die hem toelaat om dit proces te onderzoeken. Soms levert dit werk op dat levend lijkt, zoals het eerdere BOB (‘Bag of Beliefs’), en dat in zekere zin aan de auteur lijkt te ontsnappen.

Life After BOB – worldbuilding for the metaverse by Shuruq Tramontini, Veronica So & Ivaylo Getov

Life After BOB – worldbuilding for the metaverse by Shuruq Tramontini, Veronica So & Ivaylo Getov

Op vrijdagmiddag doe ik mee aan de workshop aan de Rijksakademie waarin producer Veronica So en 3D-artist Shuruq Tramontini van Life After BOB een kleine groep deelnemers meenam in de principes van worldbuilding. Met behulp van improvisatietechnieken uit het theater en Midjourney (een AI die beeld genereert op basis van tekstuele prompts) speculeren we over een technologische toekomst. Het levert naast een cast van personages een stroom aan beelden op, concept art voor ons speculatieve scenario. Het roept de vraag op die ook zaterdag in De Balie regelmatig terugkomt: hoe moeten we nu naar deze gegenereerde beelden kijken, als een co-creatie van mens en machine? Wie is hier eigenlijk de auteur en hoe wordt dat bepaald? Het is, volgens de aanwezige copyright kenners, een zowel ethisch als juridisch nog onbeantwoorde vraag.

The Modules by Black Swan

Waarom eigenlijk die metaverse? Waarom jezelf rond teleporteren door een onbeduidend ‘elsewhere’? Wie zit hier op te wachten? 

The Modules by Black Swan

 

What body will I leave behind?

Opvallend op de lange zaterdag met vele voordrachten en gesprekken is de aanwezigheid van de co-founder van Spatial.io, het immersieve productiviteitsplatform dat flink is gegroeid op de golven van de pandemie. De kleurige, generieke niets-aan-de-hand wereld (die we ook kennen van bijvoorbeeld Meta’s Horizon) waarin humanoïde avatars bij elkaar komen om, ja om wat te doen eigenlijk? Veilinghuis Christies organiseerde er een veiling en misschien is dat de reden dat Spatial.io werd uitgenodigd om het platform te presenteren.

En in zekere zin is hun presentatie verhelderend. Want dit is waar het ontbreken van een antwoord op het ‘waarom’ van een metaverse het meest duidelijk naar voren komt. Natuurlijk, er is de belofte van telepresence, maar waarom jezelf rond teleporteren door een onbeduidend ‘elsewhere’? Wie zit hier op te wachten? Beloftes rond immersieve, virtuele werelden zijn er al langer. Naast die van telepresence, in feite de belofte om ergens anders te kunnen zijn, is er simulatie: de belofte om alles te kunnen doen. Er is de belofte een ander perspectief in te kunnen nemen, te kunnen voelen en ervaren wat een ander voelt: VR als Empathy Machine. Of de belofte om lichamelijkheid en identiteit opnieuw vorm te geven, zoals Karen Franck uiteenzette in haar tekst uit 1995: When I enter VR, what body will I leave behind?

De belangrijkste belofte voor de kunsten, in combinatie met het bovenstaande, is waarschijnlijk die van een esthetische of bewustzijns-veranderende ervaring, of misschien zelfs een spirituele. Daarin geeft het werk van de Iraniër Ali Eslami, resident aan de Rijksakademie, meer inzicht. Met False Mirror (2017-nu), een doorlopend en prijswinnend VR project, geeft Eslami in episodes vorm aan wat hij een ‘innerlijke wereld’ noemt. Een reactie uit het onderbewuste – zijn woorden – om de chaos van de plek waar hij opgroeide te weerstaan. Met de game engine als instrument creëert Eslami een virtueel epos van mythen en rituelen waarin de bezoeker, maar vooral ook de kunstenaar zelf, wordt getransporteerd.

Trevor McFedries & Arif Kornweitz

Tijdens de conferentie wordt steeds duidelijker dat er nogal wat conflicterende aannames bestaan rond het metaverse

Morehshin Allahyari

Chao Tayiana, Kevin Bray & Morehshin Allahyari

Moving Castles

Een Dark Forest is een plek op het internet waar je niet wordt bestookt met advertenties, niet wordt getrackt of anderszins lastig gevallen. Volgens game designers GVN en Arthur Röing Baer nemen de Dark Forests in aantal toe en hebben juist deze plekken de potentie om gedecentraliseerde communities te worden, gecontroleerd en bestuurd door de eigen leden. In hun talk introduceren ze een andere metafoor, die van het Moving Castle. Moving Castles, zo stellen ze, zijn modulaire en verplaatsbare ‘miniverses’ waarin deelnemers met elkaar in realtime de regels bepalen. Vergeleken met het idee van het metaverse is zo’n miniverse flexibel, veranderlijk, lenig. De metafoor, inderdaad, is gebaseerd op Studio Ghibli’s ‘Howl’s Moving Castle’: een wandelend lapwerk van constant muterende en van schaal veranderende ruimtes, een nomadisch geheel dat bij elkaar wordt gehouden door de wil van de bewoners. De metafoor spreekt tot de verbeelding, maar wat is het in de praktijk? De eerste experimenten met collectieve worldbuilding liepen uit op chaos. Er was governance nodig, aldus het duo, en een infrastructuur om deze te ondersteunen. Moving Castles, inmiddels ook de naam van de studio, opereren nu als decentrale autonome organisatie, oftewel DAO, waarin de regels die de deelnemers met elkaar bepalen worden gecodeerd in ‘slimme contracten’ en bewaard in de blockchain. En ze gebruiken een game engine gebaseerd op dit principe: on-chain gaming.

Moving Castles (Arthur Roeing Baer+GVN)

Tijdens de conferentie wordt steeds duidelijker dat er nogal wat conflicterende aannames bestaan rond het metaverse. Zo staat het idee van post-scarcity op gespannen voet met de fysieke werkelijkheid van het data-centrum. En kan het belichamen van een virtuele identiteit in extreme gevallen leiden tot depersonalisatie in de fysieke wereld. En er zijn meer ethische vragen, over de representatie en toegankelijkheid van cultureel erfgoed bijvoorbeeld, het project van Chao Tayiana. Er is het probleem van de verborgen arbeid achter de momenteel veelgeprezen AI’s. ‘The metaverse projects itself into the future’, stelt Ali Eslami. Het presenteert zichzelf als onvermijdelijk, maar wie zegt dat het dat is? En kunnen we onderweg niet een aantal aannames herzien? Zelf zou ik beginnen met het idee van de parallelle, alternatieve werkelijkheid dat hardnekkig aan het virtuele kleeft. Een ander perspectief: een metaverse dat is verankerd in de fysieke omgeving, locatie-gebaseerd, waarin het virtuele en fysieke tegelijkertijd aanwezig zijn en met elkaar interacteren. Naast speculaties en aannames komen er in De Balie veel interessante, concrete projecten voorbij: kritische perspectieven, nieuwe vormen op de grens van digital storytelling en simulatie, de videogame als proeftuin voor sociale organisatie in het virtuele, de game engine als instrument dat op creatieve manieren door kunstenaars wordt toegeëigend. Art in the Age of the Metaverse is de start van een discussie. En er ligt meer dan genoeg op tafel voor een vervolg.

Alle foto’s Maarten Nauw, courtesy Hartwig Art Foundation

De conferentie Art in the Age of the Metaverse is de eerste publieke presentatie van het meerjarige onderzoeksproject van De Hartwig Art Foundation en de Rijksakademie. Lezingen en paneldiscussies vonden plaats in De Balie op zaterdag 11 maart en op vrijdag 10 maart kon je bij de Rijksakademie terecht voor een serie inleidende workshops.

HIER zijn de videostreams te bekijken

Maarten Overdijk

is postdoc-onderzoeker aan HKU en doet in het project Spatial Narratives onderzoek naar ruimtelijk ontwerp en virtuele ruimte

Recente artikelen