metropolis m

Sinds 20 oktober is de groep Artists in Occupy Amsterdam aanwezig bij de bezetting van het Beursplein door de Nederlandse tak van de mondiale Occupy-protestbeweging.

De groep is opgericht door de kunstenaars Elke Uitentuis, Wouter Osterholt, Iratxe Jaio, Klaas van Gorkum en Jonas Staal. Er is een tent neergezet die dient als knooppunt van ontmoetingen en als basis voor het te ontplooien programma en activiteiten. De kunstenaars leven er dag en nacht. Elke Uitentuis en Wouter Osterholt hebben een geplande residency in Finland afgezegd om dit op te zetten. Samen met bevriende kunstenaars hebben ze organisatie van de grond af opgezet. Er is een dagelijkse leesgroep onder aanvoering van Samuel Vriezen die de start vormt van discussies en gesprekken door de deelnemers. De primaire insteek is om eenvoudigweg aanwezig te zijn en om het idee van Occupy vanuit een artistieke verantwoordelijkheid te ondersteunen. De tent moet het begin zijn van een uitbreidend netwerk van betrokkenen en geïnteresseerden. Hoewel de tent is opgezet vanuit de groep kunstenaars, is het de intentie om deze over te geven aan hetgeen zich verder ontwikkelt. Het wordt geen kunst of project genoemd, de oorspronkelijke initiators willen het niet claimen als hun eigendom.

De bezetting van het Beursplein als openbare ruimte vormt samen met de symbolen van het kapitalistische marktdenken een beeld van de verschillende posities waarlangs de strijd gevoerd wordt. Ogenschijnlijk voltrekt deze strijd zich volgens de vertrouwde rolverdeling: de ruim vertegenwoordigde linksanarchistische bewegingen vormen de speerpunten van de klassenstrijd waarop burgerlijk en rechts dienen te reageren. Maar hieronder liggen scheidslijnen die niet corresponderen met de vertrouwde tegenstellingen, en lijkt de crisis een fundamentelere omwenteling aan te kondigen dan we kennen uit de sjablonen tussen links en rechts, antiglobalistisch en globaal marktdenken. Hoewel er pogingen worden ondernomen om het protest in die posities te dwingen, wordt de kritiek in feite breed gedeeld. Het draagvlak voor de Occupy-beweging is groot, en ook aan de rechterzijde wordt de kritiek gedeeld dat de overheid en de banken de burger bestelen en opzadelen met een gemankeerd systeem.

Ook wordt een breed wantrouwen gedeeld ten opzichte van de bestaande politieke, democratische vertegenwoordiging en de financieel-economische structurering. In die zin is de crisis omvattender. De bestaande modellen passen niet meer op de ontstane situatie, en het feit dat er geen uitzicht is op een alternatief economisch model tekent de diepte van de crisis. Van het neoliberale kapitalisme worden de manco’s onderkend maar de alternatieven – het socialisme of de sociaaldemocratie – zijn op dit moment onmogelijk.

De sociaaldemocratie drijft op hetzelfde bekritiseerde neoliberale model waar het een alliantie mee vormt, ze is onlosmakelijk verbonden met de financiële instituten. Een roep om meer overheidsbemoeienis, de klassieke linkse reflex, is gezien deze situatie niet de remedie maar eerder een verdieping van het probleem. Geen enkele van de bestaande modellen levert een uitkomst.

Kenmerkend aan de beweging is het willen onttrekken aan de vertrouwde sjablonen of het verbinden aan een politieke partij. De beweging is vreedzaam en niet provocerend. Het wil zich niet committeren aan de rolverdeling die door de media geëxploiteerd kan worden: er zijn geen rellen, geen uitlokking. En het meest in het oog springend voor een politieke beweging: het wil geen programma uitdragen. Dit aspect is tot nu toe de grootste kritiek op de beweging geweest: ‘Ze weten niet eens wat ze willen’, of: ‘Als je al kritiek meent te kunnen hebben, dien je ook een alternatief te hebben’. Maar het hebben van een politiek programma binnen de huidige condities is precies een van de kenmerken van het huidige falen van het politieke systeem en mede de reden voor het gevoel van niet vertegenwoordigd te zijn.

Elk besluit op het plein moet door middel van algehele consensus besloten worden. De assemblies waar dit plaatsvindt zijn vaak uitputtend maar wijzen wel op het manco van het bestaande systeem. Er wordt volop gediscussieerd. Het zijn mini-universa van het verkennen van hernieuwde relatie tussen de mens en de democratische besluitvorming.

In deze biotoop van de algehele shake-up van politieke en sociaal-economische sjablonen is de kunstenaarsaanwezigheid meer dan op zijn plaats. De kunstenaars van Artists in Occupy Amsterdam worden gedreven door het idee dat kunst en de samenleving nauw verwant zijn, er een symbiose tussen kunst en maatschappij bestaat. De rauwe condities van het plein waarbij logistiek alles van de grond af moet worden opgebouwd – verwarming, onderdak, veiligheid, stroom, overleg en besluitvorming – genereren meteen de nulgraad waarlangs een samenleving opnieuw kan worden vormgegeven. In het beraad hoe zichzelf dienen te organiseren in relatie tot de rest van de Occupydemonstranten, wordt de maatschappelijke vorm van de kunst geformuleerd. Hieruit vloeit voort om dit geen project of kunst te noemen, en zonder woordvoerder en zonder auteurschap. Volgens Klaas van Gorkum dient het te gaan om de openheid en het uitnodigen tot hernieuwd contact, zonder vooropgezette labels of afbakeningen.

Op het plein en in de mondiale discussie zijn verschillende idiomen aanwezig. Idiomen die gevormd zijn op verschillende locaties, in verschillende geschiedenissen en ontwikkelingen en die dus verschillende talen, oplossingen en wensen herbergen. Deze verschillende stemmen komen terug in de georganiseerde discussies in de tent. Klassiek Europees links, nieuw Iraans Groen, oud conservatief Oost-Europees communistisch, liberaal, radicaal kapitalistisch.

Als experts op het gebied van inhoud en vormgeving zijn kunstenaars uitstekend in staat om deze verschillen in idiomen bij elkaar te brengen en te communiceren. Hier op dit punt is het perfecte moment om dit vanuit een artistiek denken te toetsen. Op een tijdstip dat zelfs Slavoj Žižek toegeeft niet te weten wat het sociaaleconomische alternatief zou moeten zijn, is de enige optie om de ruimte open te houden en dat is waar kunst op zijn plek is.

Jack Segbars is beeldend kunstenaar

Links
Facebookpagina voor het programma en activiteiten:
http://www.facebook.com/groups/155194434576968/

Programma leesgroep:
http://readingatoccupyamsterdam.blogspot.com/

Kunstenaarscollectief Sociaal Experiment:
http://www.sociaalexperiment.com/sociaalexperiment.html

Occupy Amsterdam:
http://www.occupyamsterdam.nl/

Jack Segbars

Recente artikelen