Geen job geen kop

Iris van Dongen

Ik zie drie schetsen voor staatsieportretten en in mij ontvlamt een enorm revolutionair elan. Laten we Alex bevrijden van zijn lot!

Het aanwijzen van de drie kunstenaars die een staatsieportret van koning Willem-Alexander gaan maken, laat je vanzelf terugkijken naar de vorige staatsieportretten, die zijn gemaakt kort na het aantreden van koningin Beatrix.

Destijds waren het de kunstenaars Carla Rodenberg, Herman Gordijn en Marte Röling die werden uitverkoren het portret te verzorgen dat ambassades en andere overheidsgebouwen zou gaan opsieren.

Wie zeg je?

Met alle respect voor de kunstenaars, niet direct de fine fleur van artistiek Nederland. De drie kunstenaars zijn in geen overzicht van Nederlandse kunst te vinden, of het moet dat van Ivo Niehe zijn, in een compilatie van zijn beste bezoeken aan kunstenaars in de afgelopen vijftig jaar.

De betere kunstenaar liet het in de vroege jaren tachtig wel uit zijn hoofd zich te liëren aan het koningshuis, dat in 1980 niet bepaald een hoogtepunt uit zijn bestaan beleefde met de rellen tijdens de inhuldiging van Beatrix. Onder het welluidend motto ‘Geen woning geen kroning’ werden door een deel van de bevolking andere prioriteiten gesteld dan die van de puur symbolische machtsoverdracht.

Jonge kunstenaars hadden wel wat beters te doen dan gezagsgetrouwheid uit te dragen. Het enige portret van Beatrix van een jonge kunstenaar uit die tijd dat ik ken was er een waarin ze was afgebeeld met blote borsten. Ik geloof dat de arme provocateur nog maandenlang door de overheid is vervolgd om die actie.

Koningshuizen waren in de jaren tachtig domeinen die je als rechtgeaarde democraat meed als de pest. het was een poppenkast die je als weldenkend mens graag aan anderen overliet, aan types als Röling of Gordijn bijvoorbeeld. Kunstenaars van B-garnituur.

Tijden veranderen.

Hoewel de jeugdwerkeloosheid de hoogtes uit de jaren tachtig bezig is voorbij te streven, blijft de revolte uit. De kroning verliep rimpelloos, het echtpaar reist zich te pletter, en Máxima is de ongekroonde koningin van het kunstcircuit, waar ze tentoonstelling na tentoonstelling opent.

Van nieuwe acties onder het motto ‘geen job geen kop’ is geen sprake. Kunstenaars stonden te dringen om een schetsontwerp te leveren voor het nieuwe staatsieportret. Het Mondriaan Fonds kon uit grote namen kiezen.

Nadat grootheden als Luc Tuymans, Anton Corbijn, Stephan Vanfleteren zich eraan hebben gewaagd is het portretteren van de koning geen besmet terrein meer. Je mag je als jonge ontwerper van het staatsieportret zelfs verheugen over mediabrede belangstelling, op alle zenders, in alle kranten: lof, lof, lof. Het is een pr-moment van jewelste. Iedereen juicht.

En dan hebben we na alle zendtijd van vandaag alleen nog maar over de schetsfase.

Mag ik een oproep doen aan de kunstenaars? Zou er een rimpeling mogelijk kunnen zijn in jullie uiteindelijke portretten?

Kunnen we niet breken met dat oneindige gedweep van het moment, die amechtige idolatrie die nu gaande is rondom het koningspaar, met name in de kunstwereld. Alsof ZIJ ons gaan redden, de culturele hoeders van het eerste en laatste uur, met hart voor de kunst van hun eigen generatie.

Mag er wat verzet in jullie portretten? Niet persoonlijk uiteraard. We hebben het over het koningschap dat jullie nu staan te bezingen.

Het hoeft niet luid en duidelijk. Het mag subtiel, in de beste traditie van het historische portret, gewoon in een klein hoekje, of half achter het gordijn. Een zweempje republikeins verlangen, een revolutionaire twinkeling in de koninklijke pupil.

Kan het? Mag het?

Ik weet dat je het kan Iris. ben gewoon jezelf, ook dit keer. Niet te dik erop gelegd uiteraard, maar op jouw manier. Maak hem duister, maak hem gloomy, maak hem lijdend.

Ook jij Femmy. Gun ons dat plezier. Je weet net als ik dat ook Alex' wereld niet compleet is. Zet iets op z'n kop, zoals je ook jezelf regelmatig op je kop zet (figuurlijk dan), en jezelf in je portretten een achterland geeft waarin de controle niet perfect is, de geschiedenis gebroken, een gebied vol verlangen. Creëer svp in in het portret een niet mis te verstaan detail, alleen voor ingewijden. Dit bijvoorbeeld. Kan best, als je het slim aanpakt. Ik zal het niet verder vertellen.

Of jij Rineke. Kun je het niet met hem op een akkoordje gooien? Je kent hem inmiddels een beetje en je weet dat hij er wel gevoelig voor is: subtiele rebellie.

Alex is de eerste die juicht als dit hele circus glorieus ten einde wordt verklaard.

Doe het niet voor mij, doe het voor hem.