metropolis m

Wolfgang Tillmans

Liefst tien miljoen museumtoeristen erbij, kopte de krant gisteren. Vandaag kun je beter zeggen: Aandeel cultuur in klimaatcrisis spectaculair gestegen.

De Museumvereniging heeft de cijfers van het museumbezoek van afgelopen jaar geanalyseerd en constateert dat er een enorme groei aan museumbezoek is van bijna veertig procent sinds 2013. Liefst 32 miljoen mensen bezoeken jaarlijks een museum. Negen miljoen van die bezoeken is gedaan door 1.9 miljoen museumjaarkaarthouders. Ruim tien miljoen bezoeken is gedaan door buitenlandse toeristen. Zij zijn vooral de oorzaak van de stijging. Ter vergelijking: het schoolbezoek is, ondanks al het gepraat over inclusiviteit, met slechts 100.000 gestegen.

Tien miljoen toeristen die Nederlandse musea bezoeken. Hoeveel vliegkilometers staan daar tegenover?

Gisteren kopte de krant: ruim dertig miljoen bezoekers voor Nederlandse musea, een derde is toerist. Vandaag kunnen we ervan maken: Het aandeel van de museumsector in de klimaatcrisis stijgt spectaculair. Of, in afgeleide vorm: De claim die Rembrandt, Vincent en Anne postuum op het milieu leggen begint problematische vormen aan te nemen.

Ik reken even door. Ruim tien miljoen toeristen die komen aanvliegen in toestellen met tweehonderd personen. Dat zijn 100.000 vliegbewegingen per jaar (in en uit). Zo’n driehonderd vliegtuigen per dag. Elke 2,5 minuten stijgt of landt een vliegtuig met cultuurliefhebbers. Ik weet: niet al die 10 miljoen museumbezoekers* komen met het vliegtuig, maar wel heel veel en steeds meer.

In dit culturele vliegtuiglawaai is het aandeel hedendaagse kunst relatief bescheiden. Het Stedelijk pikt aanzienlijke aantallen mee in het toeristenoverloopgebied met het Van Gogh Museum, maar bij de andere musea elders in Nederland stokt de teller veel eerder. Het zal om duizendtallen gaan, in een enkele tentoonstelling tienduizenden. Ook het Kröller-Müller zal een trekker zijn, zeggen ze ook zelf gezien deze tweet van vandaag.

In de hedendaagse kunst ligt het probleem eerder omgekeerd: wie in Nederland neemt niet nu en dan het vliegtuig vanwege een kunstmanifestatie in het buitenland?

Afgelopen zomer googlede ik een keer de Biënnale van Venetië en ik kreeg geen recensie te zien, alleen maar googlepagina’s met aanbiedingen voor georganiseerde reizen naar de biënnale. De een na de ander bleek groepsreizen te organiseren; kennelijk een lucratieve business die vermoedelijk goed is voor vele duizenden extra-bezoekers per editie.

Hoeveel Nederlanders in totaal de Biënnale bezoeken is mij niet bekend. Tien jaar geleden werd een documenta in Kassel door 120.000 bezoekers uit Nederland bezocht. Venetië zal dat aantal niet halen, maar het zou mij niet verbazen als het ook daar inmiddels in de tienduizenden loopt. En die komen vast niet allemaal met de trein of de auto.

Ik weet uit ouder onderzoek dat Metropolis M-lezers een verbazingwekkend hoog aantal tentoonstellingen bezoeken (elke lezer is gemiddeld meerdere keren per week in een tentoonstelling te vinden, waarvan vele ook over de grens). We hebben nooit onderzocht hoeveel lezers wel eens het vliegtuig pakken om een tentoonstelling te zien. We weten ook niet hoeveel lezers uit vliegschaamte het vliegtuig wel eens laten staan.

Vliegschaamte. Het hoge woord is er uit en hoongelach klinkt op. Ik herinner me dat de kunstsocioloog Pascal Gielen de kwestie al eens opgooide tijdens een Brussels kunstcongres jaren geleden, waar hij een zaal met curatoren en andere professionals confronteerde met hun bijdrage aan een sterk vervuilende industrie, geheten ‘biënnales’. Het was een spiegel, podiumbreed, waar de zaal met niet van moralisme verstoken curatoren toch handig omheen wist te kijken. Ze zagen van alles, behalve hun eigen aandeel. Gielen droop in stilte af en de curatoren vlogen rustig verder.

Van een gemiddelde transatlantische vlucht Amsterdam-New York staat de uitstoot per passagier gelijk aan die van een gezin van vier in een jaar, all inclusive (gas en elektra), las ik in een krant. Op TV zag ik toevallig in een uitzending deze zomer dat één vlucht naar Berlijn qua CO2-uitstoot per passagier gelijk staat aan 120 autoritten naar Berlijn. Misschien wel goed om te weten voor het halve vliegtuig Berlijnforensen in de Nederlandse kunstwereld.

Pas dit jaar duiken in de internationale kunstpers artikelen op over vliegschaamte. Schrijvers erkennen gegeneerd dat ze bovengemiddeld vaak vliegen, voor over het algemeen ook weer niet heel bitternoodzakelijke kunstbezoeken: Venetië net gedaan, staat Art Basel weer voor de deur, schreef een verveelde criticus. Het vliegdebat is opgeleefd omdat het klimaat sinds dit jaar ook vol op de agenda staat van die biënnales. In Venetië onder andere. Deze week is er ook een in Toronto geopend, gewijd aan het milieu. 

Er is lang weggekeken in de sector, het debat volkomen genegeerd. Vervolgens is het klimaat verpakt in een theoretische discussie (rond het Antropoceen), die reflectief eerder dan praktisch van karakter was, dus makkelijk lullen in zekere zin. Pas dit jaar volgen de eerste lastige vragen in zelfreflectieve stukjes. Schoorvoetend, want niemand is echt van plan het vliegtuig te laten staan. Want tja, duur en lastig en het kost zoveel tijd die rottrein, weet ik ook zelf van een Berlijnbezoek deze zomer.

En er was altijd de veilige vergelijking. Tot nu toe kon de culturele wereld altijd zeggen dat ‘Marbella’ een veel groter aandeel heeft in dit probleem dan wij met die paar vliegbewegingen van curatoren en kunstenaars en hun kunstpubliek.

Met de cijfers van de Museumvereniging in de hand, kun je daar toch wel wat kritische vragen bij stellen. Is dat aandeel werkelijk zo klein? Is de cultuursector via het hedendaagse stedelijke toerisme niet een bovengemiddeld zware vervuiler geworden? En doet ieder wat hij of zij kan doen? Met de grote hamvraag voor vandaag, op deze klimaatactiedag: laat jij wel eens het vliegtuig staan?

*De Museumvereniging telt bezoeken, niet zozeer bezoekers; toeristen zullen net als Museumjaarkaarthouders meer dan één museum bezoeken, dit cijfer is in die zin het maximale aantal verschillende bezoekers. 

HIER de op 26 september gepubliceerde analyse van het museumbezoek in 2018 door de Museumvereniging; op 27 september vinden overal in de wereld grote klimaatdemonstraties plaats, in Nederland in Den Haag.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen