metropolis m

Detail van still uit ‘Alles is’, 2020, een live elektronische muziekvoorstelling van Spinvis (Erik de Jong en Saartje van Camp) in combinatie met een AR-app ontwikkeld door ontwerpersduo International Silence (Twan Janssen en Johannes Verwoerd)

Het is niet alles jong wat er glanst. Twan Janssen schrijft over het belang van de oudere kunstenaar.

Schrok zojuist wakker door bladblazers van de gemeente. Het dorre blad moet weg want het heeft zijn functie vervuld en dat ruimen moet blijkbaar luidruchtig. Veel te vroeg, want de hele wereld moet weten dat zij al aan het werk zijn terwijl wij allemaal nog slapen. Een half uurtje later hun eerste pauze, maar toen was ik inmiddels al wakker. Het is herfst dus dan vallen bladeren van bomen, dat hoort nou eenmaal bij het ontwerp. De bladeren vergaan, vormen voeding voor de bodem, maar de gemeentewerkers blazen ze weg.

In het bos gaat ondertussen alles zijn gangetje, precies zoals bedoeld. Bomen verliezen op tijd hun blad, dieren gaan netjes op tijd dood. Alles heeft een eigen functie, ieder stadium van het leven kent zijn plek. En denk maar niet dat oudere bomen jaloers naar die jongere boompjes kijken, daar zijn ze niet zo mee bezig. Die zijn alleen druk met een zo goed mogelijke versie van zichzelf te zijn. Het jonge boompje heeft expansiedrift, moet snel groeien om zich te weren tegen invloeden van buitenaf, zich een plek zien te verwerven om in het geheel te kunnen overleven. De volwassen boom daarentegen heeft zijn plek wel gevonden, hoeft zich minder te bewijzen misschien. Gedachtes waarin de ene boom belangrijker is dan de andere zijn aan een bos niet zo besteed.

Onze maatschappij is eenkennig, vooral gericht op succesvol, jong en vernieuwend, de kunstwereld is daarin niet veel anders. Ook daar ligt de nadruk veelal op het nieuwe, bovendien vaak naar de korte termijn gemeten. Ook de kunstwereld draait vooral de grootste hits, terwijl de b-kantjes misschien wel een heel interessant aanvullend verhaal vertellen. Daarnaast kunnen we het in de kunstwereld ook nog wel eens flink mis hebben met z’n allen, zou ook niet de eerste keer zijn. Zo blijft een aanzienlijke groep kunstenaars onderbelicht in hun latere carrière, de ontwikkelingen in hun werk minder gezien. Dan heb ik het natuurlijk niet over geslaagde exemplaren, want daarvoor geldt deze graadmeter niet. Leeftijd vormt hierin alleen voor de mindere goden een begrenzing. Je kunt je op je dertigste ook niet voorbereiden op zo’n leven als oudere kunstenaar, de weg is daarin de plattegrond. De oudere, minder zichtbare kunstenaar problematiseren ontkent denk ik de natuurlijke loop van het leven. Het is de kunstwereld die de natuurlijke orde der dingen verstoort, laten we de zaken nu niet gaan omdraaien.

[blockquote]De jarenlange ervaring van de een vormt vaak een voedingsbodem voor de ander. De middelmaat wegsnijden uit cultuur trekt de bodem onder kwaliteit vandaan

Het gemeenschapshuis in het dorp waar ik woonde is nog altijd de plek waar de grote feesten worden gevierd. De heilige communies, de bruiloften en de jubilea. Een ruimte waar emoties niet lang blijven hangen maar continu op doortocht zijn. Steevast de eilanden van witlinnen tafels met daarop steevast de vazen met bloemen. Die hebben zo te zien al wat feesten gehad. Morgen nog één keer, dan kunnen ze weg. Onze familiefeesten eindigen altijd met een buffet, warme gerechten en koude salades. Ik had een oom die op dat moment altijd als eerste opstond, een bord met bestek pakte en van alle salades de asperges griste. Die lagen er natuurlijk vooral als versiering, maar hij maakte er zijn hoofdgerecht van. Het mooiste neefje heeft de ogen van zijn oom en hij lacht met de mond van zijn moeder. Iedereen ziet het, behalve hijzelf: hij heeft wel wat beters te doen. Er is een hele familie voor nodig geweest om zo’n joch voort te brengen maar dat weet hij natuurlijk nog niet. Bij een mooie salade blijf je de ingrediënten afzonderlijk proeven, samen vormen ze een nieuwe smaak. Daar kun je dan wel alleen de asperges van eten, maar dan eet je dus geen salade.

Still uit ‘Alles is’, 2020, een live elektronische muziekvoorstelling van Spinvis (Erik de Jong en Saartje van Camp) in combinatie met een AR-app ontwikkeld door ontwerpersduo International Silence (Twan Janssen en Johannes Verwoerd)

Ik denk dat we dingen anders gaan zien op het moment dat we zelf wat ouder zijn. Minder bezig met alleen het nieuws van vanochtend, iets wijzer geworden wellicht. We zijn uiteindelijk ook maar een toevallige samenklontering van moleculen, hadden ook heel anders kunnen zijn. Dat dat allemaal maar gewoon functioneert en aan elkaar blijft plakken is waarschijnlijk het grootste wonder van allemaal. Geen molecuul zal ooit de aarde verlaten en er komen er ook geen bij. Daaruit volgt dat alles een tijdelijke maar zinvolle plek heeft. Die plek zal weliswaar voortdurend veranderen, ze verliest nooit haar waarde voor het geheel. Geen cel in ons lichaam wordt ooit ouder dan tien, we vernieuwen onszelf doorlopend en niets in of om ons blijft ooit gelijk, ook onze rol in het geheel verandert constant. Niets in een rups doet een vlinder vermoeden en je kunt op je dertigste geen voorschot nemen op een latere versie van jezelf.

Ik ken geen beter voorbeeld dan onze prachtige lieve hond Lou. Over een maand wordt ze veertien en ze heeft alle stadia van haar leven voortreffelijk doorlopen. Nu ze oud en dement is vervult ze die rol ook enthousiast en met verve. Ze doet haar behoeften in het hele huis omdat ze het allemaal niet meer zo goed weet. Ze doet alles wat je van een demente hond mag verwachten en dat doet ze dus denk ik heel goed. Natuurlijk is het verdrietig dat haar leven naar een einde loopt maar het minste wat ik kan doen is haar helemaal zien daar waar ze nu is, geen andere rol van haar verlangen.

Cultuur is ook die onaardige schoonzus, ook de verwelkte bos bloemen en ook de omgewaaide eik. Het is ook de oudere kunstenaar in de bijstand

De kunstwereld lijkt minder geïnteresseerd in de loop van het hele leven. Jong vangen en tam maken lijkt het devies, totdat ook deze kunstenaars plaats moeten maken voor een frisse lichting en de bloemen weer worden ververst. Zoals snijbloemen niet de natuur zijn is de kunstwereld niet de cultuur. Cultuur is de hele zooi bij elkaar en bestaat niet uit louter bloeiende bloemen. Cultuur bestaat ook uit middelmatigheid, voorspelbaarheid, een prachtig vergezicht door twintig open deuren. De jarenlange ervaring van de een vormt vaak een voedingsbodem voor de ander. De middelmaat wegsnijden uit cultuur trekt de bodem onder kwaliteit vandaan, mooie ogen komen nu eenmaal niet uit de lucht vallen. Roem en succes zijn de bladblazers van de kunstwereld die iedereen ongevraagd wekken. Het heeft met cultuur allemaal weinig te maken want cultuur omvat het geheel. Het zou goed zijn als we het minder spectaculaire wat meer zouden zien en omarmen. Het uitzonderlijke redt zich wel, daarover maak ik me niet zoveel zorgen.

Cultuur is een familiefeest waarbij iedereen een plek heeft. Natuurlijk zitten de neven en nichten bij elkaar aan hun eiland en storen de tantes zich aan de harde muziek. Maar we vieren een bruiloft of betreuren een dode en dat doen we allemaal samen. We helpen oma aan een stoel en bewonderen met z’n allen het prachtige neefje. Cultuur is ook die onaardige schoonzus, ook de verwelkte bos bloemen en ook de omgewaaide eik. Het is ook de oudere kunstenaar in de bijstand, ook het witlinnen eiland verderop in de zaal in de buurt van de uitgang. Want we weten dat het geheel alles nodig heeft om met elkaar een familie te vormen, dat alles alleen kan bestaan omdat al het andere er ook is.

DIT ARTIKEL IS EERDER VERSCHENEN IN METROPOLIS M NR 6-2019 – NIEUWE CRITERIA – NIEUWE COLLECTIE. NU IN DE WINKEL. STEUN METROPOLIS M, NEEM EEN ABONNEMENT OF GEEF ER EEN AAN IEMAND KADO. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE DIT NUMMER MET DE 64 PAGINA’S TELLENDE COLLECTIEBIJLAGE GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

Eerder schreef Vincent van Velsen over de positie van de jonge kunstenaar (< 40 jaar).

Twan Janssen

is kunstenaar, schrijver en tentoonstellingsmaker

Recente artikelen