metropolis m

Artur Żmijewski, Our Songbook, 2003, S-VHS overgezet op DVD, 13 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven

Na afloop van de laatste Biënnale van Venetië verbleef BAK enige maanden op intensive care. Met The Social Studio geeft het instituut eindelijk weer een teken van leven af, al lijkt enige revalidatie nog wel op zijn plaats.

Artur Żmijewski, Repetition, 2005, video, 75 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven
Artur Żmijewski, Repetition, 2005, video, 75 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven
Artur Żmijewski, Them, 2007, video, 27 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven
Artur Żmijewski, 80064, 2004, DVD, 9 min., video still
Artur Żmijewski, Our Songbook, 2003, S-VHS overgezet op DVD, 13 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven


Onbeschroomd of zelfs brutaal, legt de Poolse kunstenaar Artur Żmijewski (Warschau, 1966) de menselijke onzekerheden vast; de zwakten, angsten, twijfels en schaamtegevoelens. Hij registreert deze emoties in door hemzelf opgezette sociologische experimenten, waarvan BAK in Utrecht op dit moment zes videoverslagen toont onder de titel: The Social Studio.

Żmijewski’s streeft, door in zijn werk sociale conflicten aan de kaak te stellen, op bijna avant-gardistische wijze naar een maatschappelijke relevante rol voor de kunst. Zo ook in de – inmiddels bekende, maar niettemin ijzersterke – video’s Repetition (eerder te zien op de Biënnale van Venetië 2005 en in het Van Abbemuseum in 2007) en Them (Documenta XII 2007, Nederlands Instituut voor Mediakunst en MuHKA in 2008).

Repetition is een re-enactment van het beruchte Stanford Prison Experiment van psycholoog Philip Zimbardo uit 1971, waarbij een gescreende groep ‘normale’ mensen twee weken lang in een zelfgebouwde gevangenis door zou brengen. In de video Them is te zien hoe vier Poolse bevolkingsgroepen met tegenstrijdige ideologieën de discussie aan gaan door middel van het tekenen van ‘hun’ beelden en symbolen. Ook deze video toont – in overeenstemming met ander werk uit zijn oeuvre – een opvallende climax aan het einde. Het spel van actie en reactie, het voortdurende veranderen en verwijderen van elkaars geschilderde en getekende symbolen mondde uit in een felle confrontatie: tekeningen worden kapot getrapt, het raam uit gegooid of zelfs geheel verbrand.

Artur Żmijewski, Them, 2007, video, 27 min., video still, collectie Van Abbemuseum, Eindhoven

De notie van heropvoeren of herhalen speelt een belangrijke rol in Żmijewski’s werk. Gebeurtenissen uit het verleden keren in zijn films terug: hij voert het gevangenisexperiment opnieuw uit, hij laat bij een Auschwitz-gevangene zijn vervaagde kampnummer opnieuw tatoeëren en hij vraagt bejaarde Polen oude volksliederen op te rakelen. Bij Repetition speelt niet zozeer het denkbeeld van de Franse postmoderne filosoof Gilles Deleuze (1925-1995) van de onveranderlijke, simpele herhaling een rol, maar juist van de compléxe herhaling, een herhaling waarin altijd een verschil zit verborgen. Żmijewski’s inzet was nooit het Stanford Prison Experiment exact te kopiëren. Het ging hem vooral om de interne machtsverhoudingen tussen de deelnemers en mogelijke functie of plaats van ervan binnen onze huidige maatschappij.

Maar waarom, na zeven maanden doodse stilte aan de Lange Nieuwstraat, toont BAK zoveel werken die in Europa en ook in Nederland al zoveel exposure hebben gehad? Wat is de toegevoegde waarde van The Social Studio? Żmijewski is zeker een kunstenaar die in de ‘stal’ van BAK past, maar er kan nauwelijks gesproken worden een ‘nieuwe, belangrijke artistieke productie’ zoals BAK haar projecten presenteert in beleidsstukken. BAK voert als reden aan dat de tentoonstelling simultaan loopt met Once is Nothing, de gezamenlijke bijdrage van BAK en het Van Abbemuseum aan de eerste Brussel Biënnale 2008. Ook The Social Studio is in samenwerking met het Van Abbemuseum (waar Repitition in 2007 lange tijd te zien was) tot stand gekomen en thematisch gezien komt in beide tentoonstellingen inderdaad het idee van de complexe herhaling voor. Het zou echter te ver gaan om te beweren dat Żmijewski’s gehele oeuvre op dit principe gebaseerd is.

De argumenten klinken uiteindelijk weinig overtuigend uit de mond ‘een van de meest progressieve kunstinstellingen’ van Nederland. Zeker niet als The Social Studio het paradepaardje moet zijn om, na langdurige radiostilte, het nieuwe culturele seizoen mee te openen. BAK wijst er in beleidsstukken op dat de basiscondities voor hun gebruikelijke activiteiten op dit moment ontbreken. Een tekort aan startkapitaal zou ervoor zorgen dat er steeds weer nieuwe fondsen moeten worden geworven om de geplande projecten zeker te stellen. Is dat de reden dat BAK voor The Social Studio is gezwicht voor complexe herhalingen in plaats van nieuwe artistieke productie?

Recente artikelen