metropolis m

Ronald Ophuis, Yusuf carries his executed brother Adem

Ben ik hier zelf ook toe in staat? De vraag komt onvermijdelijk in je op bij het bekijken van ieder willekeurig schilderij van Ronald Ophuis. Het Jan Cunen Museum in Oss toont een klein overzicht van het werk van deze kunstenaar die ons confronteert met alles waar we niet mee geconfronteerd willen worden.

Ronald Ophuis, Yusuf carries his executed brother Adem

In de schilderijen van Ronald Ophuis (1968, woont en werkt in Amsterdam) vormen menselijk leed, pijn en geweld de voornaamste thema’s. Titels als Yusuf carries his executed brother Adem, Rape-Hotel, Miskraam, Birkenau of Irak zeggen meer dan genoeg. De beelden van oorlogsslachtoffers in Irak of Srebrenica, gaan gelijk op met meer persoonlijke rampen als een miskraam, een groepsverkrachting, of zelfmoord.

In 1997 werd het schilderij Sweet Violence, waarop een gewelddadige kinderverkrachting centraal stond, uit een tentoonstelling in de Bergkerk in Deventer verwijderd. Omdat hij niet beschouwd wilde worden als een schilder van pornografie met kinderen spande Ophuis een rechtszaak aan, die hij vervolgens won. Het schilderij werd weer teruggeplaatst in de tentoonstelling.

In 2003 reisde Ophuis naar Srebrenica, waar hij met de plaatselijke bevolking sprak over hun situatie. De foto’s die hij daar maakte fungeerde als inspiratiebron voor verschillende schilderijen. Zo is op Srebrenica I een groepje mannen te zien, wachtend op hun executie. Een rechtstreekse aanklacht tegen de politieke blunders van de V.N. die in 1995 niet in staat waren de moord op zevenduizend moslimmannen te voorkomen.

Ronald Ophuis, Rape-Hotel

De indrukwekkende omvang van veel schilderijen maakt de beelden des te indringender. Maar wat het meest opvalt; de daders lijken geenszins begaan met hun slachtoffer, en de kunstenaar zelf evenmin. Op Execution, 1995 zien we twee soldaten uit verveling een potje voetbal spelen naast het lijk van de geëxecuteerde. Hoewel je verwacht dat de maker op dit punt ingrijpt en zijn morele gevoel laat spreken, laat Ophuis je genadeloos in de steek. Op geen enkele manier benadrukt hij het verschil tussen het slachtoffer en de dader, waardoor het je als kijker moeilijk wordt gemaakt je met het slachtoffer te identificeren.

Ronald Ophuis, Srebrenica I

In de zolderkamer van het museum wordt een interview vertoond, waarin Ophuis het een en ander toelicht. “Mediabeelden hebben iets autistisch, waardoor ze vaak geen blijvende autonome kwaliteit bezitten”, alleen geweld is soms niet genoeg om het voorstellingsvermogen te raken. “Gestileerd drama is een groter drama als reality drama’ zegt hij even later. Ophuis voegt daarom bewust een voetbal, of een pakje Marlboro sigaretten aan een schilderij toe; elementen die herkenbaar zijn uit onze hedendaagse samenleving en dus dichter bij ons staan. De kunstenaar die menselijke emoties manipuleert? Je zou het bijna denken.

Hoewel Ophuis onderwerpen gebruikt uit de moderne wereldgeschiedenis als Irak, Srebrenica en WOII, lijkt de politieke invalshoek niet altijd de belangrijkste. Werden in het verleden nog executies afgebeeld om een politiek statement te verspreiden, zoals Goya dat deed met zijn El tres de mayo de 1808 en Madrid, bij Ophuis lijkt geweld en menselijk leed op zichzelf te staan. Beelden van de terreur in de wereld zien we tegenwoordig immers al meer dan genoeg.

Ronald Ophuis, Execution 1995

Ophuis wil de zaken zichtbaar en bespreekbaar maken. En dan juist datgene waar we liever niet over praten. Als een soort therapeut vertelt hij over het opvallende verschijnsel dat mensen die het desbetreffende leed daadwerkelijk hebben meegemaakt vaak meer open lijken te staan voor zijn werk dan mensen die er verder vanaf staan. Omdat de esthetiek zin geeft aan dat wat ze hebben meegemaakt. “Ik denk dat ze het als een soort bevrijding ervaren, omdat hun leed eindelijk ter sprake komt. Het gevaarlijkste van geweld ligt wezenlijk in de ontkenning ervan.”

Af en toe bekruipt het gevoel je dat Ophuis elke gruwelijke situatie uit onze wereldgeschiedenis heeft aangegrepen om zijn werk van een diepere laag te voorzien. En dan rest uiteindelijk de vraag; wat is het werk nog waard, als het ontdaan wordt van dit hoofdingrediënt?

Recente artikelen