metropolis m

Ruchama Noorda (i.s.m. Brian D. McKenna), still uit de film ‘Statisch Vooruitgangsmonument’, 2008
Ruchama Noorda (i.s.m. Brian D. McKenna), still uit de film 'Statisch Vooruitgangsmonument', 2008

Met hoofd en armen geheven, staat Ruchama Noorda (Leiden, 1979) als toonbeeld van hoop in een helblauw sportbadpak op roestig puin. Welvaart, verbroedering, beschaving (2008) heet de foto en hij hangt aan het begin van Noorda’s kleine maar veelomvattende tentoonstelling Statisch Vooruitgangsmonument. Het is een installatie verspreid over drie ruimten op de benedenverdieping van het Scheltema-complex in Leiden waarin Noorda oude vertrouwde ideologieën afstofte en opnieuw arrangeerde.

Noorda maakte vijf jaar geleden een kleine bliksemcarrière met confronterende beelden over liefde, sex en religie. Een artistieke puber werd ze hoopvol genoemd, die ook zonder op grote effecten te jagen wel eens interessant werk zou kunnen gaan maken. In Statisch Vooruitgangsmonument zijn geen vagina’s en Mariabeelden meer te vinden. Het enige bloot dat je er treft is gehuld in een fatsoenlijk badpak. Toch lijkt Noorda voor de tentoonstelling uit een zelfde vaatje te hebben getapt als vier jaar geleden: ‘het verlangen naar het verlangen naar een alomvattende ideologie’ – zoals je dat op haar website ergens in een oude verklaring van haar terug kunt lezen.

Ruchama Noorda (i.s.m. Brian D. McKenna), still uit de film 'Statisch Vooruitgangsmonument', 2008

Je verwacht misschien dat het uitsluitend ironisch bedoeld is, zo’n triomfantelijke dame in een blauw badpak die een betere wereld voorstaat. Maar Noorda, die opgroeide als dochter van nogal orthodoxe antroposofen, lijkt het geloof in een utopie en het mobiliserende effect van idealen echt een beetje te missen. Voor Statisch Vooruitgangsmonument versleepte Noorda museale stoelen van Schuitema, Gispen en Huzsar uit de collectie van het Leidse museum de Lakenhal, ze bracht objecten uit haar eigen verzameling mee: houten speelgoed uit 1925 van ADO (Arbeid Door Onvolwaardigen), boeken die Rudolf Steiner in de jaren twintig schreef getiteld Economics en World Economy, esoterische antroposofische artefacten afkomstig uit Noorda’s familie en combineerde dat alles met gloednieuw gemaakt werk, waaronder een twintig minuten durende filmmontage van een euritmische dans. Van de spullen maakte ze arrangementen die dan weer verwijzen naar de opstelling van een altaar en dan weer aan een drie-eenheid, of naar een kantooropstelling.

Niet eerder zag je een functioneel en zakelijk Gispen buizenontwerp in samenhang met de organische afgeronde hoeken van de antroposofische vormgeving, maar beide vormen zijn ontstaan vanuit vergelijkbare motieven. In de jaren twintig van de vorige eeuw was de antroposofie, als één van de eerste georganiseerde occulte bewegingen in het Westen hot. Mondriaan, van Doesburg en andere historisch avant-gardisten waren net als Rudolf Steiner op zoek naar manieren om de geest te ontwikkelen in een snel veranderende wereld. Kunst had voor hen een spirituele functie. Statisch Vooruitgangsmonument herinnert eraan dat alle bewegingen van destijds, niet alleen de antroposofie maar ook de historische avant-garde en zelfs Dada revolutionair-profetische behoeften hadden met als doel via alle mogelijke middelen mens en samenleving te bevrijden, te veranderen en te verbeteren. Ook de glimmende buizenstoel van Gispen heeft de bedoeling om op te voeden en een beter mens te maken.

Ruchama Noorda (i.s.m. Brian D. McKenna), still uit de film 'Statisch Vooruitgangsmonument', 2008

Statisch Vooruitgangsmonument is een totaalkunstwerk dat gaat over totaalkunstwerken, wat soms leidt tot ware betekenisexplosies. Ook de film die Noorda maakte is weer een aaneenschakeling van totaalkunstwerken. Professioneel euritmiste Kaya Kitani danste in opdracht van Noorda op verschillende locaties zoals in het bankgebouw van De Bazel (nu gemeentearchief) en het Olympisch Stadion in Amsterdam, bouwwerken die op zichzelf Gesammtkunstwerken worden genoemd. In haar bewegingen vertolkt de danseres fenomenen om zich heen, zoals dat hoort in de euritmie. In dit geval zijn dat het gebouw waarin zij zich bevindt en een gedicht dat Noorda schreef. Natalia Domínguez Rangel componeerde er een muziekstuk bij en filmer Brian McKenna monteerde alles aan elkaar. Het geheel is onverwachts intens en ook exotisch. Euritmische voorstellingen worden immers al tientallen jaren genegeerd in het kunstcircuit, hoewel de euritmie een eeuw geleden de basis legde voor de moderne dans.

Ruchama Noorda (i.s.m. Brian D. McKenna), still uit de film 'Statisch Vooruitgangsmonument', 2008

De bezieling zoals die uit de film spreekt is niet overal in de tentoonstelling gelijkelijk aanwezig. Noorda maakte ook loodzware keramische lauwerkransen, waarin ze auto-emblemen verwerkte. Werk met een dik opgelegde symboliek en ook veel te belerend. Bovendien vallen de zilverkleurige stenen kransen als materiaal uit de toon bij de rest van de installatie. Ze maken vooral duidelijk dat de kunstenaar zelf niet vies is van wat morele superioriteit nu en dan, precies die eigenschap waarom de kunst zich zolang verre heeft gehouden van de antroposofie.

Statisch Vooruitgangsmonument is sterk door de bijna toevallige, onuitgesproken verbanden, die ver uitstijgen boven de persoonlijke zoektocht en subtiel raken aan een collectieve en nationale identiteit. Er is ook iets geks met de keuze voor ontwerpen en gedachten die allemaal uit de jaren twintig van de vorige eeuw stammen, kort voordat de grote mondiale depressie alle artistieke utopisten de mond snoerde. Het maakt de tentoonstelling verrassend actueel nu de wereldeconomie opnieuw op ongekende schaal instort. Omdat Noorda in haar intieme historische onderzoek uit de weg blijft van een oordeel liggen dat soort associaties voor een ieder voor het oprapen.

De tentoonstelling in de Lakenhal Leiden is nog open tot en met 4 januari 2009.

Sabien Teulings

Recente artikelen