metropolis m

David Claerbout, White House, 2006 Single-channel wide-screen video installation, 13h27m53s
Zaaloverzicht

The Shape of Time is de veelzeggende titel die David Claerbout (1969, Kortrijk, BE) zijn tentoonstelling in De Pont mee heeft gegeven. In een tiental video-installaties onderzoekt hij hoe de fotografie, film en perceptie elk op een geheel eigen wijze tijd weer kunnen geven – vangen als het ware – binnen hun bestaande (technische) grenzen. Claerbout bewijst tevens dat wanneer de drie vormen worden gecombineerd, er een bijzondere wereld ontstaat.

Beeldmanipulatie neemt in Claerbout’s werk een bepalende rol in. Foto’s worden met films gecombineerd of verschillende films worden over elkaar gelegd en in versneld of vertraagd tempo afgespeeld. Zijn technieken zijn weliswaar gestileerd van aard maar hebben verbluffende beelden tot gevolg. De video installaties verrassen in hun ogenschijnlijke eenvoud. door de zorgvuldig gekozen composities.

David Claerbout, 'Ruurlo, Borculoscheweg, 1910', 1997 videoprojectie zw/w, ca. 60 min. in loop, Collectie De Pont

In een van zijn eerste werken Ruurlo, Borculoscheweg, 1910 (Afb. 1) uit 1997 zien we een oude zwart-wit ansichtkaart als grote projectie. Enkele nietige mensen staan bij een enorme boom met in de achtergrond een molen en een pittoresk dorpje. Het zijn simpele ingrediënten die onmiddellijk een nostalgie oproepen. De kaart roept herinneringen op aan een verloren gewaand verleden, dat – zelfs al hebben velen het nooit meegemaakt – zich toch heeft weten te nestelen in het collectieve geheugen. Vroeger. Dat was eens, maar nu niet meer. Althans.. zo dachten we. Wanneer je Claerbout’s projectie nadert blijken de bladeren aan de boom langzaam in de wind te wiegen. Het beeld komt tot leven zonder iets van zijn verstilling te verliezen. Voor een seconde lijkt het alsof je een stap terug kunt zetten in de tijd. Dat ene moment, ‘toen’, kan voor heel even in het heden worden ervaren.

David Claerbout, 'Reflecting Sunset', 2003, video installation, black and white, silent, 38 min

Claerbout projecteert in Ruurlo het bewegende filmbeeld simpelweg over de zwart-wit foto heen en creëert zo een zekere frictie in de perceptie van de toeschouwer. In zijn meer recente werken – die het gros van de tentoonstelling uitmaken – heeft hij het gebruik van die techniek verfijnd en verder gestileerd. Steeds vaker is voor het licht een speciale rol weggelegd. Bijvoorbeeld in Reflecting Sunset, (2003) (Afb. 2).Één dag lang is de gang van de zon gefilmd en de opname is vervolgens over een foto van een strak en modern vormgegeven gebouw heen gelegd. Het werk vereist de nodige aandacht. Aanvankelijk lijkt het beeld onbeweeglijk en pas na een korte periode worden de subtiele veranderingen van het licht en de schaduwen zichtbaar.
Naast dergelijke verstilde en subtiele beelden verweeft Claerbout zo nu en dan ook narratieve elementen in zijn films. In White House (2006) (Afb. 3) wordt een heftige woordenwisseling tussen twee mannen gefilmd die uitmondt in moord. In zorgvuldige gecomponeerde shots, tegen de achtergrond van het witte huis, ontvouwt zich, in ogenschijnlijk niet meer dan tien minuten, een drama. Maar schijn bedriegt. In werkelijkheid bestaat de meer dan 13 uur durende film uit 75 bijna identieke scènes die alleen qua tijdstip van opname van elkaar verschillen. Het belang van het narratief verdwijnt hier naar de achtergrond en maakt plaats voor een ander soort beleving. Een die veel subtieler is, maar niet minder impact heeft. Bij elke nieuwe loop is een minimale verandering van licht zichtbaar en zo kan tijd in zijn meest relatieve vorm worden waargenomen.

David Claerbout, White House, 2006 Single-channel wide-screen video installation, 13h27m53s

Hoewel Claerbout een vaste (technische) trukendoos heeft waar hij uit put, kan hem desondanks geen kortzichtig effectbejag worden verweten. In tegendeel, zijn video-installaties hebben een haast meditatieve uitwerking, die door de wijze van presentatie nog wordt versterkt. De afgescheiden en verduisterde ruimtes van De Pont creëren een eigen belevingswereld, die al snel aanspoort om de dingen op een ‘Claerbout-manier’ te gaan bekijken. Door de minimale veranderingen ontstaat een subtiel scheurtje, een kleine frictie in je waarneming. Opeens valt overal de lichtval met haar subtiele veranderingen op. Wat deze tentoonstelling bijzonder maakt is wat Claerbout bewerkstelligd. Niet door te schreeuwen – zoals we gewend zijn in een door beelden gedomineerde maatschappij – maar juist door ingetogen en verstilde beelden te maken, dwingt hij de bezoeker tot stilstand. Kijk aandachtig, rustig, langzaam, zo lijkt Claerbout te willen zeggen. Pas dan kunnen de verschillende vormen van ‘tijd’ worden gezien.

Laurie Cluitmans

is kunstcriticus en conservator hedendaagse kunst bij het Centraal Museum

Recente artikelen