metropolis m

Het is een blauwgrijze dag. In de lucht hebben enkele zonnestralen zich een weg weten te banen door een dicht wolkendek en zij laten een zilveren gloed achter op het water. Aan de horizon is de containeroverslag van de Rotterdamse haven te zien. In een zeilbootje dobbert een man met een rood houthakkershemd. Door het kleine formaat lijkt het bootje verloren in de haven, een speelgoedboot in de grote boze wereld van motorschepen en containerbouw.

Hans Schabus

De man is Hans Schabus, en hij en zijn bootje dreven op woensdag 17 juni om 20.00 uur rond op de plaats waar de komende tijd de tweede Maasvlakte zal verrijzen. Twee uur eerder vertrokken we met zeven man en een klein zeilbootje aan boord van een surveillanceschip, om met Schabus op zoek te gaan naar de perfecte positie om zich met zijn zeilboot in de haven te laten fotograferen, zoals hij dit eerder al liet doen in de havens van New York, Wenen, Frankfurt en Venetië.

Het is zonder meer een poëtisch beeld wat kunstenaar Hans Schabus in het kader van het in de Rotterdamse haven gesitueerde kunstproject PortScapes neerzet, maar daar is hij naar eigen zeggen niet in geïnteresseerd. Zijn invalshoek is meer existentieel van aard: ‘Wat drijft mensen om hun geboorteplaats te verlaten en op zoek te gaan naar hoop en nieuwe mogelijkheden?’

Kunstenaar & Co. varen de Maas op in een surveillanceboot voor de perfecte foto van Schabus eenzaam op het water.
Het decor volgens de eenvoudige formule van Schabus: een lege haven + silhouet van de stad op de achtergrond + waterlijn in het midden van de foto.
+ bootje

Deze vraag stelde Schabus zichzelf voor het eerst in 2002, toen hij zich op een bootje in New York in de rivier de Hudson liet fotograferen. Geïnspireerd door de immigratiegeschiedenis van Ellis Island – waar tot in de jaren vijftig ongeveer twaalf miljoen immigranten naartoe trokken om zich in de Verenigde Staten te vestigen – zocht hij zelf naar een manier om New York binnen te komen. Hij besloot zijn eigen boot te bouwen, de Forlorn, gemaakt naar het model van de Optimist, één van de meest gebouwde zeilboten ter wereld en zich daarmee varend op de Hudson te laten fotograferen. ‘Ik heb wat aanpassingen gemaakt, dus nu is het de “Pessimist”’, grapt Schabus, ‘de pessimist neemt altijd voorzorgsmaatregelen’.

Schabus realiseerde zich dat New York niet het beloofde land was en het project nam een wending: zijn reis zette zich voort. ‘Ik werd uitgenodigd voor de Manifesta in Frankfurt. Toen dacht ik: ik ga ermee reizen. In iedere stad is een rivier en ik kan in principe overal naartoe met deze boot.’ Vanaf dat moment werden de aankomstfoto’s onderdeel van een lopend project en is de Forlorn aangekomen in de riolen van Wenen en de haven van Venetië.

Het werk van Schabus wordt getypeerd door reizen en doelloze bewegingen: een tunnel graven, er door heen rennen – en onmiddellijk weer een nieuwe een tunnel graven (Astronaut, 2003). Ook de havenfoto’s sluiten hier op aan: ze lijken een aankomst vast te leggen, maar de boot raakt nergens de wal. Een antwoord op doel en motivatie blijft achterwege. ‘Laat ik het zo zeggen. Ik wil nergens naartoe met mijn boot, maar het moet. Er is een fysiek en psychologisch probleem. Dat is mijn drijfveer om deze dingen te doen. Ook al vind ik het niet fijn om te doen. Het is een soort urgentie die in me zit.’

De centrale vraag achter het project gaat echter niet over de foto’s zelf, maar meer over de imaginaire tijd en ruimte die zich tussen de foto’s bevindt. Sinds de laatste foto is genomen in Venetië, is er vier jaar tijd voorbij gegaan tot de aankomst in de Rotterdamse haven. Hierdoor worden de foto’s zelf een soort ankerpunten. Wat is er in de tussentijd gebeurd? Welk traject is afgelegd? Wat heeft deze man gedreven te gaan varen en hier aan te komen?

De Rotterdamse fotograaf Freek van Arkel maakt de officiële aankomstfoto.
Schabus peddelt na het moment suprême terug naar de surveillanceboot.

Ook kan zijn project gezien worden in relatie tot het werk van de conceptuele kunstenaar Bas Jan Ader, die in 1975 in zijn project In Search of the Miraculous de oceaan wilde oversteken, van de Amerikaanse oostkust naar Europa, maar waarvan niemand daarna ooit nog wat vernomen heeft. Schabus: ‘Het project is onder andere een psychologische zoektocht naar Bas Jan Ader, omdat ik hem op mijn reizen tegen zou kunnen komen.’

Nu – vier jaar na Venetië – is Schabus aangekomen in de Rotterdamse haven, die volgens Schabus interessant is vanwege de schaal: een omgeving die verlorenheid benadrukt: ‘De haven houdt zich bezig met gigantische structuren, transportsystemen en machines en het gaat over globalisering en uitwisseling van goederen. Dit kleine bootje waarop ik mij bevind is op menselijke schaal, maar alles om mij heen in de haven stijgt ver boven deze schaal uit.’

Futureland

Noot:
Voorlopig mag de foto nog niet gepubliceerd worden, maar niet getreurd, de foto zal binnenkort te zien zijn op een billboard van vier bij negen meter langs de weg naar de tweede Maasvlakte. Vanaf 3 juli wordt het werk van Schabus voor PortScapes, inclusief zijn boot Forlorn, getoond in informatiecentrum Futureland.

Het project van Schabus maakt onderdeel uit van het project PortScapes, een samenwerkingsproject van SKOR en het Havenbedrijf waarvoor zij de hulp van het Spaanse curatorenduo Latitudes hebben ingeschakeld. PortScapes ontvouwt zich gedurende 2009 door middel van een reeks projecten aan de tweede Maasvlakte, die momenteel aangelegd wordt. Verschillende kunstenaars is gevraagd te reflecteren op deze uitbreiding in het bijzonder en de omgeving an sich. Jan Dibbets beet het spits af in januari met een re-enactment van zijn veertig jaar geleden gemaakte landschapswerk 12 Hours Tide Object with Correction of Perspective, op een strand dat over een jaar verdwenen is door de bouw van de Maasvlakte. Andere kunstenaars zijn onder andere Bik Van der Pol, Lara Almarcegui en Cyprien Gaillard en in augustus zullen Rob Hamelijnck en Nienke Terpsma van Fucking Good Art twee weken lang het informatiecentrum Futureland op de Maasvlakte bezetten om de radio-uitzending PortScapes On Air te creëren.

Jolien Verlaek

Recente artikelen