metropolis m

Katarina Zdjelar, 'Parapoetics', tentoonstellingsvormgeving door Claus Wiersma

Een jonge, blonde vrouw, wiens blauwe ogen prachtig combineren met het blauwe truitje dat ze aanheeft, beweegt tegen een donkere achtergrond. Ze luistert naar twee andere vrouwen die niet in beeld komen, aarzelt, doet haar mond open en zingt volmondig mee. Haar eigen stem is niet te horen, maar dat hindert niet want haar glimlach is uitermate charmant. De eerste grote solopresentatie Parapoetics van kunstenaar Katarina Zdjelar in TENT.Rotterdam speelt met de betekenis van taal en geluid –en de afwezigheid daarvan.

Tijdens mijn tocht door de schemerachtige ruimtes trof ik weinig bezoekers, maar ondanks – of juist dankzij – deze rust greep de tentoonstelling mij zeer aan. Wanneer je alleen door de donkere vertrekken dwaalt kun je de geluiden en beelden veel beter op je laten inwerken. Want daar draait het vooral om in Parapoetics; negen video’s worden getoond op zwarte platforms, vormgegeven door Claus Wiersma.

Katarina Zdjelar, 'Parapoetics', tentoonstellingsvormgeving door Claus Wiersma

Bij de ingang van de tentoonstelling klinkt een bekende melodie. Nieuwsgierig loop ik op het geluid af en kom ik terecht in een donkere ruimte waar op een groot scherm een video wordt getoond van twee mannen die bezig zijn de Engelstalige tekst van een bekend nummer (‘Shout’, Tears for Fears) te ontcijferen. Je ziet de mannen niet, alleen hun handen en het papier waarop een van hen schrijft is zichtbaar. Op basis van fonetische overeenkomsten schrijft hij Servische woorden op. ‘Shout’ wordt dan ‘shoum’, de titel van het zeven minuten durende werk. Wanneer het hem uiteindelijk te moeilijk wordt roept hij gefrustreerd “Damn English!”

Katarina Zdjelar, 'Shoum' (2009), videostill

Afgezien van de hilariteit die de werkwijze van de mannen teweeg brengt, is ‘Schoum’ een goede introductie tot het werk van Zdjelar en de ideeën erachter. In Parapoetics gebruikt Zdjelar het zingen, uitspreken, veranderen en vergeten van taal om noties als identiteit, autoriteit en gemeenschap te onderzoeken. Voor de uit Belgrado afkomstige Zdjelar geeft vooral het geluid van de stem –of de afwezigheid daarvan- het werk zijn betekenis.

Katarina Zdjelar, 'The Perfect Sound' (2009), videostill

Opvallend is dat veel werken mensen tot onderwerp hebben die Engels of Nederlands onder de knie proberen te krijgen. In The Perfect Sound (2009) brengt een leraar met behulp van gezichtsuitdrukkingen, geluiden (neuriën) en bewegingen met handen en mond een student de uitspraak van Engelse woorden bij. Er vallen zoveel stiltes dat het soms ongemakkelijk wordt om ernaar te kijken, helemaal wanneer de mondbewegingen van de docent close-up in beeld worden gebracht. Door de articulatie van het Engels te leren, treedt de student toe tot een nieuwe gemeenschap. Hoewel de video lang duurt (14’30”), blijft hij fascineren door het organische samenspel van geluid, bewegingen en gezichtsuitdrukkingen. De afwisseling van camerastandpunten voegt ook de nodige spanning toe.

Katarina Zdjelar, 'Would that be alright with you if i bring my cat along' (2006), videostill
Katarina Zdjelar, 'Would that be alright with you if i bring my cat along' (2006), videostill

Would that be alright with you if I bring my cat along (2006) begint met de stem van een buitenlandse man die Nederlandse zinnetjes zegt. Vervolgens verschijnt het beeld van een man met koptelefoon op die zich in een cursusboek verdiept. Hij probeert de zinnen uit zijn hoofd te leren. De man bevindt zich in een integratieklas voor volwassen immigranten in Rotterdam. Wie een nieuwe taal aanleert, verandert ook zijn identiteit. En dat is vaak een moeizaam proces. In de laatste scène zet de man zijn koptelefoon af en kijkt hij wanhopig uit zijn ogen. De video geeft een aandoenlijk beeld van immigranten die met vallen en opstaan hun toekomst proberen veilig te stellen door het leren van de Nederlandse taal.

Katarina Zdjelar probeert de bezoeker geen standpunt op te dringen of aan het denken te zetten, maar nodigt hem of haar in alle ingetogenheid uit om te delen in haar fascinatie voor het gebruik en de betekenis van taal. Dat doet ze met overtuiging.

Thomas van Lier

Recente artikelen