metropolis m

Thomas Lommee, OpenStructures
Navid Nuur, Rise above reason, 2007

Op een projectietafel ligt een rol vuilniszakken en een strip vuilniszaksluiters. De projector toont hoe een verfrommelde vuilniszak op een tafeltje wordt gelegd, zich langzaam ontvouwt en weer wordt weggenomen. Een volgende vuilniszak wordt neergelegd, ontvouwt zich en wordt weggenomen. Dit werk, getiteld Rise above Reason van Navid Nuur (1976), toont een opeenvolging van zich op de meest willekeurige manieren ontvouwende vuilniszakken. De vuilniszakken strekken zich uit of blazen zich op tot onvoorspelbare sculpturale proporties.

Het werk vormt een treffende opmaat voor de tentoonstelling Up to You in Stroom Den Haag, die poogt te tonen hoe het toelaten van onzekerheid in ontwerpprocessen ruimte kan bieden aan verandering, verrassing en toe-eigening. Daartoe worden een architect, een ontwerper en een kunstenaar bijeengebracht.

Architect Yona Friedman (1923) maakt in zijn ontwerpen graag gebruik van geïmproviseerde structuren die geen enkele geometrische regelmaat volgen. Door te improviseren hoeft hij zich weinig gelegen te laten liggen aan de precisie die in het algemeen ten grondslag ligt aan architectuur en vormgeving. Om zijn ideeën over architectuur en stedenbouw uiteen te zetten maakt hij vaak gebruik van de stripvorm, wat zorgt voor een universele beeldtaal. Friedman is ervan overtuigd dat het gebruik van steden niet te voorspellen is en dat daarom ook de bewoners zelf betrokken dienen te zijn bij de vormgeving van hun woonruimte. Hiertoe ontwikkelde hij eind jaren zestig de Flatwriter, een systeem dat iedere toekomstige stadsbewoner de gelegenheid geeft om binnen een ruimtelijke infrastructuur, dat bestaat uit een gelaagd grid, het ontwerp en de karakteristieken van zijn woning en persoonlijke leefomgeving te kiezen.

Yona Friedman, Ville spatiale in De Binckhorst, 2010

Dat dit systeem nog steeds een bruikbaar instrument is voor een participatieve vorm van ontwerpen bewijst ontwerper Thomas Lommée (1979) met zijn OpenStructures. Zoals Friedman gebruik maakt van een gelaagd grid vormt de kern van Lommée’s OpenStructures een raster dat zowel analoog als digitaal kan worden gebruikt. Dit raster is het gemeenschappelijke middel dat in beginsel door ontwerpers, maar uiteindelijk door uiteenlopende groepen mensen, kan worden gedeeld om de meest diverse modulaire componenten te ontwerpen en uit te wisselen. In de tentoongestelde modules vind je daarom ook allerlei componenten en objecten terug van ontwerpers, vaklui en autodidacten, die door Lommée zijn uitgenodigd om binnen het raster te ontwerpen.

Thomas Lommee, OpenStructures

Het in een participatieve sfeer vormgeven aan dingen is iets wat Friedman nog immer voorstaat. Tijdens de biënnale van Venetië in 2009 installeerde hij tussen de zuilen in de Arsenale een netwerk van metaaldraad en touwen, waartussen objecten zweefden gemaakt van simpele materialen als karton, papier en gekleurd tape. Deze objecten waren niet alleen afkomstig van hemzelf maar ook van studenten van de kunstacademie uit Frankfurt. Friedman’s invloed beperkt zich dan ook niet tot de avant-garde van de stedelijke ontwikkeling, maar zijn ontwerpen worden juist ook bediscussieerd en getoond in een artistieke context. Hedendaagse kunstenaars als Olafur Eliasson en Tomas Saraceno zouden ander werk maken, wanneer Friedman er niet was geweest.

Kunstenaar Navid Nuur maakt gebruik van eenvoudige materialen, die hij in een handomdraai weet om te vormen tot sculpturen. In de tentoonstelling bij Stroom staan een aantal kleine objecten, opgebouwd uit papier, karton en tape, die doen denken aan de voorwerpen in het netwerk van Friedman op de biënnale. Nuur voorziet deze objectjes van een kijkertje, waardoor men als in een kijkdoos in het interieur van het object kan loeren. Bijzonder is dat de objecten daadwerkelijk mogen worden opgepakt en ingekeken. Met dit werk, getiteld These are the days, blijkt ook Nuur niet vies van vormen van participatie en geeft hij tegelijkertijd een nieuwe dimensie aan objecten die op het eerste gezicht puur als sculptuur kunnen worden beschouwd. Net zo gemakkelijk benadrukt hij met iets functioneels als een aantal schijnbaar willekeurig geplaatste tl-buizen een specifiek gedeelte van de ruimte. De verbindende gele elektriciteitssnoeren worden niet verborgen en vormen samen met de tl-buizen een sculpturaal netwerk dat in deze tentoonstelling wordt toegevoegd aan het gelaagde grid van Friedman en het raster van Lommée.

Navid Nuur, These are the days (2004-2010)

Hoewel vormen van participatie door alledrie de deelnemers in hun praktijk worden onderzocht en gestimuleerd maakt dit de tentoonstelling niet automatisch laagdrempelig. De praktijk van Friedman wordt uitgebreid en helder aan de orde gesteld, maar de toeschouwer moet bereid zijn tijd en aandacht te besteden aan de tentoongestelde maquettes, teksten en films. De werken van Nuur vormen intelligente interventies, commentaren en voetnoten en krijgen alleen maar meer waarde door als toeschouwer jezelf te dwingen daadwerkelijk stil te staan bij de relaties die zij aangaan met de praktijken van Friedman en Lommée. Het moeilijkst te doorgronden is de praktijk van Lommée, wat met name wordt veroorzaakt doordat de tentoongestelde serie modules is opgebouwd uit componenten en objecten van andere ontwerpers. Lommée lijkt zelf naar de achtergrond te verdwijnen, maar misschien geeft juist hij daardoor de meeste ruimte in zijn ontwerpproces voor verandering en toe-eigening door anderen.

Up to you
Yona Friedman
Thomas Lommée
Navid Nuur

31 januari t/m 28 maart 2010
Stroom Den Haag
www.stroom.nl

Recente artikelen