metropolis m

Thomas Demand, ‘Nationalgalerie’, 2009, installatie-overzicht, foto: Studio Hans Wilschut
Thomas Demand, 'Nationalgalerie', 2009, installatie-overzicht, foto: Studio Hans Wilschut

Het museum Boijmans Van Beuningen lijkt de bezoekers dit jaar flink op de proef te willen stellen. Waar in de tentoonstelling Notion Motion van Olafur Eliasson wordt gespeeld met ons evenwichtsorgaan door manipulatie van de omgeving, probeert het museum met de tentoonstelling Nationalgalerie een meer theoretisch experiment uit. In deze tentoonstelling zijn foto’s van de kunstenaar Thomas Demand te zien met als centraal thema Duitsland. Ze worden begeleid door teksten van Botho Strauß en korte films van Alexander Kluge.

De tentoonstelling is in zekere zin een heropvoering van een gelijknamige tentoonstelling die in 2009 is gemaakt voor de Berlijnse Neue Nationalgalerie. Naar aanleiding van het jubileum van de Bondsrepubliek Duitsland en de val van de muur maakte Demand een selectie uit zijn oeuvre van werken die expliciet verwijzen naar de Duitse geschiedenis. In Rotterdam worden ongeveer 25 foto’s uit deze selectie getoond. De gordijnen waarop de foto’s in de Neue Nationalgalerie waren gehangen, komen in Rotterdam terug in fotografische behangvorm, zodat er toch wat van de oorspronkelijke context is te zien. In abstractere zin geven de gordijnen ook aan waar het in deze tentoonstelling uiteindelijk om draait: het ontsluieren van de geschiedenis.

Thomas Demand, 'Nationalgalerie', 2009, installatie-overzicht, foto: Studio Hans Wilschut

Typerend is de foto Lichtung (2003). Op deze foto is een mysterieuze open plek in een donker bos te zien – een lichtung. Er zijn geen onregelmatigheden of afleidende details te zien, waardoor alle aandacht naar de open plek gaat. Er schijnt een heldere strook licht door de bladeren, wat de foto een dromerige sfeer verleent. Demand lijkt er mee aan te willen geven hoe zijn tentoonstelling licht zal laten schijnen op het Duitse verleden.

Thomas Demand, 'Nationalgalerie', 2009, installatie-overzicht, foto: Studio Hans Wilschut
Thomas Demand, 'Nationalgalerie', 2009, installatie-overzicht, foto: Studio Hans Wilschut

In een vitrine is de tekst te vinden die Strauß schreef naar aanleiding van Lichtung. De tekst heeft weliswaar veel weg van een dagboeknotitie, maar de boodschap is duidelijk: Demand toont ons een toegang tot een anders onbekende plek. Naast de teksten van Strauß wordt er in de tentoonstelling geen uitleg gegeven bij de werken. Je moet zelf een kijkje nemen achter het gordijn.

Er is wel informatie te vinden over de werkwijze van Demand. Als uitgangspunt neemt hij een beeld uit de Duitse media, dat hij nabouwt in levensgrote modellen van karton. In deze modellen zijn allerlei afleidende sporen – mensen, details – verwijderd, zodat alleen de meest belangrijke elementen over blijven. Deze ‘uitgeklede’ scènes legde hij vast op camera om ze vervolgens als foto te exposeren.

Demands werkwijze en precisie imponeert. Maar hoe is de manier van maken van invloed op het uiteindelijke begrip van het beeld? Copyshop (1999) refereert heel direct naar het maakproces van Demand, het kopiëren, maar in de manier waarop hij de scene in beeld brengt roept het ook associaties op met illegale praktijken: het stiekem overnemen van informatie die eigenlijk geheim gehouden moet worden. Onder een van de kopieerapparaten ligt een schrift, dus hier was waarschijnlijk ooit iemand, maar wat er heeft plaatsgevonden blijft onduidelijk.

Thomas Demand, 'Nationalgalerie', 2009, installatie-overzicht, foto: Nic Tenwiggenhorn

Wat wil Demand ons nu eigenlijk onthullen met zijn werk? Een aantal foto’s maakt nieuwsgierig, zoals Klause 2 (2006). Op de foto is een deel van een huisje te zien dat bijna volledig is begroeid met klimop. Er zijn twee ramen, maar het is niet duidelijk wat er binnen gebeurt. Het is spannend om te bedenken wat er mogelijk plaatsvindt en dan realiseer ik me dat er ooit in het verleden écht iets heeft plaatsgevonden.

Hier ligt precies de spanning in het werk van Demand: hij creëert een schijnbare fantasiewereld, die opeens toch echt lijkt te zijn. Het beeld krijgt plotseling een totaal andere lading, maar echt duidelijk wordt het nooit.

De combinatie Demand en Strauß, van beeld en tekst, pakt niet helemaal gelukkig uit. In plaats van het bieden van een handvat, komt er juist extra verwarring. Demand en Strauß hanteren ieder een eigen vorm van vertroebeling, waardoor er een dialoog tussen de foto’s en de teksten ontstaat, maar het is als toeschouwer lastig om aan deel te nemen. Ook al probeert Demand licht te werpen in een duistere ruimte, voor mij blijven de gordijnen gesloten.

Thomas Demand, Nationalgalerie, is nog t/m 22 augustus te zien in Boijmans Van Beuningen.

Jane Boddy is stagiaire bij METROPOLIS M

Recente artikelen