metropolis m

Rory Pilgrim, Wholeheartedly, 2011

Het is alweer de laatste week van He disappeared into complete silence, naar het bejubelde tentoonstellingsconcept van Laurie Cluitmans en Arnisa Zeqo waarmee zij de curatorenbeurs van De Hallen wonnen. Zaterdag 3 december geeft Rory Pilgrim de afsluitende performance.

De Hallen toont de breedte en diepte van een relatief onbekend werk van Louise Bourgeois, He disappeared into complete silence (1947). Een klein, fragiel ogend boekje dat over een enorme zeggingskracht beschikt. Dit was dan ook de reden voor de tentoonstellingsmakers om de relatie met het werk van andere hedendaagse kunstenaars te onderzoeken. ‘Rereading a single artwork’, zoals de ondertitel stelt, is een understatement. De veelal spannende combinaties laten je opnieuw nadenken over de kunstwerken in de tentoonstelling, die een ode brengt aan de in 2010 overleden Bourgeois.

Verliefd en verlaten worden, falen en hoop houden, de harde dood en zwarte humor. Het zijn allemaal lagen in He disappeared into complete silence. Bourgeois heeft het boekje opgebouwd in negen parabels en negen tekeningen. Door het eenvoudige taalgebruik duurt het even voordat de lading aankomt. ‘Once a man was telling a story. It was a good story too, and it made him very happy, but he told it so fast that nobody understood him.’

De sfeer uit het boekje loopt als een rode draad door de tentoonstelling. De ene keer is de overeenkomst tussen de verschillende kunstwerken formeel, dan weer thematisch, maar altijd is het verband meerduidig. Vaak gaat het om verwantschap in artistieke benadering, alsof de kunstenaars in deze tentoonstelling elkaars vrienden zouden kunnen zijn. Het autobiografische aspect van Bourgeois komt terug in Tracey Emins video, waarin zij haar intense levensverhaal direct en onverbloemd neerlegt bij de toeschouwer. De volharding van hoop, die zo mooi uit het boekje van Bourgeois spreekt, is een leidend principe in de video van Sven Augustijnen. De twee hoofdpersonen in zijn documentaire leiden aan afasie, een ernstige hersenaandoening waardoor zij zich haast onmogelijk kunnen uitdrukken in taal.

Net als het werk van Bourgeois is de tentoonstelling niet alleen zwaarmoedig of ontroerend, maar evengoed luchtig en vermakelijk. De megalomane gouden totempaal van James Lee Byars bijvoorbeeld, die hij maakte om na zijn dood toch onder de levenden te blijven, maakt van het afscheid een bijna humoristische aangelegenheid.

Hier en daar lijkt de tentoonstelling te veel te willen. In enkele van de begeleidende teksten wordt geprobeerd het verband met Bourgeois tot in detail te verklaren en interpreteren. Zo is de zaaltekst over de video van Charles Atlas, waarin een danser een wat aarzelende choreografie met een houten plank probeert te laten slagen, spannender dan het werk zelf.

Gelukkig blijven veel van de kunstwerken in de tentoonstelling krachtig overeind staan tegenover Bourgeois. Het indrukwekkende fotowerk van Tacita Dean toont aan dat de relatie met Bourgeois geen eenrichtingsverkeer is. Deans serie met foto’s van rampen en ongelukken, die zij heeft voorzien van regisseursaanwijzingen en filmisch commentaar, inspireert om na te denken over Bourgeois’ autobiografisch uitgelegde parabels als filmscènes en scenario’s. Zo zit He disappeared into complete silence vol verbanden die je, eenmaal buiten, nog steeds op andere ideeën brengen.

He disappeared into complete silence. Rereading a single artwork by Louise Bourgeois
23 september – 4 december 2011
De Hallen Haarlem

Anne Ruygt

is kunsthistoricus en curator

Recente artikelen