metropolis m

Laten we het de zebrapad-index noemen: de volksaard van een land afgemeten aan de mate waarin de inwoners zich iets aantrekken van stoplichten. Wat dat betreft hebben Spanjaarden en Nederlanders iets gemeen: ze steken over bij rood licht.

Mijn stelling van vandaag: in landen met een hoge zebrapad-index is er een gebrek aan gezag van de overheid.

Het klinkt als een ‘Stapeltje’ (genoemd naar de gevallen Nederlandse professor sociaal psychologie die onderzoeken en conclusies uit zijn duim zoog), maar er zit volgens mij een grond van waarheid in, zowel in Spanje als in Nederland.

In het Prado zie ik Las Meninas van Velázquez. Een van de meest eigenaardige groepsportretten uit de kunstgeschiedenis. Te zien zijn de koning en zijn echtgenote, als opdrachtgever en mecenas, die als vaag spiegelbeeld een bijrol vervullen in het theaterstuk dat de schilder voor zichzelf heeft opgetrokken. Velázquez staat centraal, met wat andere discipelen van de koning en koningin voor zich. De kleinen (het kindje van het koningspaar, bedienden en een lilliputter) zijn groot letterlijk op de voorgrond geplaatst.

Het schilderij zet de geldende machtsverhoudingen radicaal op scherp, en laat zien dat het ware gezag niet bij de heersende macht ligt, zelfs niet als die, zoals in het geval van Velázquez, bereid is hem goed voor zijn diensten te betalen.

Waarmee je dit schilderij niet alleen kunt betitelen als ‘ongehoorzaam’, maar ook als een vorm van antikapitalistische kunst avant la lettre.

Een vergelijkbaar beeld rijst op uit de fraaie tentoonstelling van Aernout Mik in CA2M. Mik is de chroniqueur bij uitstek van de Nederlandse oversteker bij rood licht. Om niet te zeggen dat hij er zelf een is. Net als elke Nederlander bepalen de protagonisten uit zijn werk zelf wel wanneer het veilig is om de weg over te steken. Daar hebben ze de stoplichten niet bij nodig.

Miks verhalen gaan over een land – c.q. een wereld – die moeite heeft met gezag en al de uitingen daarvan. Moeite wil niet zeggen dat het gezag er helemaal niet meer is, maar alleen dat de strijd om gezag verworden is tot een continue worsteling onder vermeend zijnsgelijken. Het is een spel van erkenning en ontkenning van autoriteit, dat uitmondt in een verzet van het licht-ondergravende soort.

Bij Mik trekt en sjort iedereen er maar op los dat het een lieve lust is. In het meest recente werk dat in Madrid wordt getoond, Schoolyard uit 2009, probeert de beveiliging van een ROC-school manmoedig de orde te handhaven, om even later de meute van scholieren en leraren voor te gaan in totale ordeloosheid.

Na Mik bezoek ik de tentoonstelling van René Daniëls in een dependance van Reina Sofia. Ook hier een gelijke boodschap.

De kunstenaar wordt geprezen om zijn ‘anti-establishment stance’, ‘far from reactionary’ , waarbij hij bezig is met ‘questioning of our conceptions of reality’. Ook Daniëls is burgerlijk ongehoorzaam, hoewel wij dat als vertrouwde Daniëls’ watchers bijna niet meer kunnen herkennen.

Zijn werk breekt met conventies, zo heet het, zeker die uit de tijd waarin ze gemaakt zijn, de jaren tachtig. Beroemd is hij om de herwaardering van Magritte, met name het werk uit diens vache-periode. Daniëls ‘punk’-mentaliteit met intellectueel randje, wordt als uitgangspunt genomen van een werkelijk schitterend overzicht van diverse fases in zijn ontwikkeling, die eind jaren tachtig plotseling stokte, na een hersenbloeding.

Ook Navid Nuur, de derde hoofdgast uit het ARCO Focus The Netherlands-extra muros programma, is een ‘wetsovertreder’. En net als Mik en Daniëls heeft hij in Madrid een tentoonstelling van hoog niveau.

Waar de modernistische traditie geloof stelde in ordeningen en regels, in een poging de kunst te doordesemen van verlichtingsidealen, daar licht Nuur er voortdurend de hand mee. Zijn geest is speels en continu recalcitrant.

In het Madrileens kunstcentrum Matadero profileert hij zich als een Don Quichot-achtige figuur die vecht tegen de duisternis, die de ultieme vijand van de beeldende kunst is.

Ondanks de opspelende donkerte in Matadero, is het een optimistische tentoonstelling. De kunst van Nuur toont zich een ingenieus reflector die bij het minste of geringste lichtpuntje fel oplicht, en zo aan kunst een rol geeft, ook in de huidige duistere tijden.

Vanuit het perspectief van de ongehoorzaamheid hebben de drie Nederlandse kunstenaars, bij alle verschillen die er uiteraard ook zijn, opvallend veel gemeen met Velázquez’ Las Meninas. ‘Ongehoorzaamheid’ is de gedeelde noemer, die bij dit Madrileense overaanbod heel normaal lijkt te worden voor de kunstenaarspraktijk. Als ik even na mijn bezoek aan de tentoonstellingen over de kunstbeurs rondloop, realiseer ik me eens te meer hoe bijzonder het in werkelijkheid is.

Aernout Mik
CA2M, Madrid
8 februari – 6 juni

René Daniëls
Palacio de Velázquez, Parque del Retiro
Madrid
2 oktober – 26 maart

Navid Nuur
Matadero, Madrid
20 februari – 8 april