metropolis m

Slechts een handjevol mensen kwam opdagen in de nieuwe kelder van het Stedelijk Museum Amsterdam voor de press preview van Communitas, een overzichtstentoonstelling (1999-2013) van videokunstenaar Aernout Mik, eerder te zien geweest in Jeu de Paume (Parijs) en Museum Folkwang (Essen). Het praatje van Ann Goldstein was kort en zakelijk; ga zelf maar kijken was het devies.

Bij binnenkomst voert een lange tl-verlichte gang naar een door Mik ontworpen labyrint met vele doorkijkjes, zijwegen en splitsingen die de bezoeker voortdurend tot keuzes dwingen. Geprojecteerd op de architectuur van de ruimte moeten de beelden een benaderbare en tactiele kwaliteit uitdragen, waarbij de bezoeker als het ware fysiek deel uitmaakt van het werk, aldus Mik.

Communitas is vernoemd naar Miks gelijknamige videowerk uit 2010, dat in het hart van het labyrint is geprojecteerd. In het Paleis voor Cultuur en Wetenschap in Warschau organiseren mensen een soort politieke rally die, zo blijkt later, desastreuze gevolgen heeft. Waar in het begin bedrijvigheid en gemeenschapsgevoel de boventoon voeren (handen worden vastgehouden, er wordt met spandoeken gewapperd, en slaapmatjes worden ontrold) eindigen de demonstranten hangend in roodomfloerste stoelen. Zij lijken te slapen, maar langzamerhand begint het te dagen: een omgevallen kartonnen bouwwerk, stoelen die kriskras door elkaar liggen… En dan ligt daar een meisje met wijd opengesperde ogen: dood. Deze onverwachte wending van het dagelijkse en het verschrikkelijke karakteriseren het werk van Mik.

De werken worden min of meer thematisch tentoongesteld. Rechts van de ingang wordt de internationale stroom van mensen en goederen in beeld gebracht door werken als Middlemen (2001), Osmosis and Excess (2005) en touch, rise and fall (2008). Links van de ingang wordt de dagelijkse en menselijke kant van gewelddadige crisissituaties uitgediept. Bijvoorbeeld in Refraction (2004) en Training Ground (2006), die beide het routineuze optreden van autoriteiten in heikele situaties (respectievelijk een verkeersongeluk en een grenspatrouille) tonen. Maar het zou Mik niet zijn als de aannemelijkheid van de situatie niet bijna onmerkbaar afneemt, totdat de rollen zijn omgedraaid en agenten hun collega’s opeens beginnen te arresteren.

Training Ground vormt de fictieve opmaat naar de documentaire beelden van Raw Footage (2006). ‘Restmateriaal’ uit de oorlog in Joegoslavië in de jaren negentig werd door Mik verzameld bij persbureaus Reuters en ITN en gecompileerd. Veel gespannen gezichten, maar ook de afwachting en verveling die nooit in het nieuws komen worden getoond. Er wordt gelummeld, geschoten, gevochten en gevoetbald. Een oudere man in een sjofele trui staat in het gareel. Zijn dikke buik puilt vanonder een te strak aangesnoerd holster; naast hem staat een uit de kluiten gewassen jongeman met een vlassig snorretje er verongelijkt bij. Geen actie en trefzekere heldendaden, maar de dagelijkse lange adem van gewone mensen.

De wisselwerking tussen fictie en realiteit wordt een politiek statement in werken als Shifting Sitting (2011) en Tongues and Assistants (2013) die speciaal voor de tentoonstelling werden geproduceerd. In Shifting Sitting wordt een politicus (die zeer veel weg heeft van Berlusconi) in een rechtszaal in Rome berecht. Dat dit op een corrupte manier gaat wordt duidelijk als rechters klappend op een tafel gaan staan en het volk op de tribune de ambtelijke toga aantrekt.

Terwijl de geënsceneerde beelden van Shifting Sitting een duidelijk op de realiteit gebaseerde aanklacht vormen, worden de documentaire beelden van een Pinkstergemeenschap in Brazilië onderdeel van een fictieve performance in Tongues and Assistants. Het publiek neemt plaats in een ruimte met plastic stoeltjes en beige tapijt en waant zich aanwezig bij de bijeenkomst. Net als de ‘assistenten’ in de video vervelen de in pak gestoken acteurs in het Stedelijk zich stierlijk. Zij dommelen wat, schuiven stoelen heen en weer, openen en sluiten deuren die nergens naartoe leiden. De banaliteit van hun acties parodieert de ‘echte’ gebeurtenis op het scherm.

De tentoonstelling, en elk werk van Mik afzonderlijk, vormt een georganiseerde chaos met een duidelijke maatschappelijke thematiek. Volgens Mik is er een bewuste ‘ordening maar geen volgorde, waarbij de herinnering aan het ene werk iets naar boven haalt bij de waarneming van een ander werk.’ Zo suggereert de plaatsing van Tongues and Assistants naast Shifting Sitting volgens Mik ‘een rituele, bijna religieuze beleving van democratie’. De bezoeker ondergaat dwalend door de ruimte een thematische kruisbestuiving van duistere humor, dagelijkse rituelen en politieke machtsverhoudingen.

Aernout Mik – Communitas
Stedelijk Museum Amsterdam
4 mei – 25 augustus

Hinde Haest

Recente artikelen