metropolis m

Lezing John Thackara

Veertig jaar na The Whole Earth Catalog en Design for the Real World is er social design, participatie design, co-design, co-creation, eco-design, sustainism, biomimicry, open design, design for activism en ‘social innovatie’ – maar de vraag blijft hetzelfde: hoe kunnen sociaal-maatschappelijke vraagstukken worden opgelost?

Complexe problemen kunnen vaak niet worden opgelost in de context waarin ze zijn ontstaan. Kunstenaars en ontwerpers kunnen dan behulpzaam zijn.

Wat meer dan veertig jaar geleden begon met een afbeelding van de aarde, gezien vanuit de ruimte, leidde tot het ecologisch bewustzijn van de kwetsbaarheid van de aarde. Buckminster Fuller inspireerde in 1968 de Whole Earth Catalog, een handboek voor iedereen die zelfvoorzienend wilde leven. Victor Papanek schreef in 1971 Design for the Real World, waarin hij ontwerpers probeerde aan te zetten tot het ontwerpen voor ‘de rest van de wereld’; voor ouderen, gehandicapten, kinderen en de Derde Wereld. Veertig jaar later gebruiken we tal van termen: social design, participatie design, co-design, co-creation, eco-design, sustainism, biomimicry, open design, design for activism en ‘social innovatie’ – maar de vraag blijft hetzelfde: hoe kunnen sociaal-maatschappelijke vraagstukken worden opgelost?

Tijdens de Amsterdam Urban Innovation Week (AUIW) in Pakhuis de Zwijger werd deze vraag uitvoerig besproken. Wegens het wegvallen van PICNIC, biedt AUIW een platform voor verschillende lopende projecten van Pakhuis de Zwijger en de Waag Society. De lezingen en workshops trekken een breed publiek van architecten , ontwerpers, ambtenaren, antropologen en horeca-ondernemers.

Een aantal van de sprekers zoals Michael Schwarz bewandelen de geijkte paden binnen het duurzaamheidsdiscours, waarbij idealistische ideeën slechts op abstract niveau worden besproken. Zo weten we natuurlijk allang dat localism of sharing belangrijk zijn, maar hoe dat precies aan te vangen blijft altijd onvermeld.

Gelukkig worden in de rest van het programma tijdens de AUIW talloze cases getoond die doen geloven dat de discussies die voorheen slechts voorbehouden waren aan een kleine kring van ontwerpers meer en meer geïmplementeerd worden in de volle breedte van de samenleving. John Thackara geeft voorbeelden als de Secret Garden Party, City Ecolab en de Watershed Management Group. Alastair Fuad-Luke benadrukt het belang van participatie binnen het ontwerpproces, waarbij gebroken moet worden met auteurschap. In plaats van het copyrightsymbool zou het copyleft-teken moeten worden ingevoerd, waarbij juist gestimuleerd wordt een idee zo veel mogelijk aan te passen en te kopiëren. Een voorbeeld van rechtenvrij open design is The Global Village Construction Set, waarbij veertig bouwtekeningen van industriële machines beschikbaar zijn.

foto Frank Penders

Een project dat wèl het auteurschap van de kunstenaar wil benadrukken is het recent gestarte SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS van Tabo Goudswaard. een onderzoeksproject in samenwerking met onder andere Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Hoewel Goudswaard kunstenaar is, noemt hij zichzelf ook ‘social designer’. Volgens hem is dat een rol die je parallel aan het kunstenaarschap kunt aannemen.

Die wicked problems zijn complexe, dynamische, ‘genetwerkte’ problemen waar maar weinig kennis over bestaat. Goudswaard legt uit dat kunstenaars beter in staat zijn om te gaan met dit soort complexe problemen, omdat ze een ander soort benadering hebben; vanuit een persoonlijke fascinatie kunnen kunstenaars (vaak beter dan ontwerpers) een subjectief idee ontwikkelen.

Ten grondslag aan het project ligt Kees Dorsts reframing-theorie. Complexe problemen kunnen vaak niet worden opgelost in de context waarin ze zijn ontstaan, en daarom is het van belang om kunstenaars en ontwerpers te vragen het probleem op andere wijze in te kaderen. Een voorbeeld daarvan is Goudswaards project No Show, waarbij een wijk in Gouda is omgedoopt van probleemwijk in filmlocatie. In plaats van negatieve aandacht voor de problemen, mogen de bewoners de hoofdrol spelen in een real life soap, inclusief première en rode loper.

Voor SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS zijn drie teams, bestaande uit kunstenaars en ontwerpers bij elkaar gebracht, die zullen gaan werken aan problemen die gesteld zijn door zogenaamde ‘probleemeigenaren’. Zo vraagt de ING zich af hoe het ‘financiële vertrouwen’ kan worden hersteld, wil de gemeente Amsterdam af van de overlast van jongeren in stadsdeel West, en hebben ook verschillende social designers zelf nog een onderwerp aangedragen: obesitas.

Omdat deze projecten pas net van start zijn gegaan, zijn er tijdens AUIW nog geen concrete resultaten bekend. De reacties uit het publiek zijn kritisch. Is ontwerpen niet altijd sociaal? Wat zal er daadwerkelijk veranderen? Goudswaard legt uit dat niemand precies weet wat het zal gaan opleveren. Het gaat erom nieuwe relaties en nieuwe ‘handelingsperspectieven’ te laten ontstaan. Tijdens de Dutch Design Week zullen de tussentijdse ontwikkelingen van SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS getoond worden.


Veel van de lezingen die tijdens AUIW plaatsvonden zijn een vast onderdeel van het doorlopende programma van Pakhuis de Zwijger.

  • Plan B, ontwerpen in een complexe wereld (2010) door John Thackara.

Amsterdam Urban Innovation Week
Pakhuis De Zwijger Amsterdam
15-21 september 2013

De afbeeldingen zijn afkomstig van de website van de organsiatie

Rosa te Velde is stagiair bij Metropolis M

Rosa te Velde

volgt de Master Design Cultures, Vrije Universiteit, Amsterdam

Recente artikelen