metropolis m

Michael Tedja over de Lawrence Weiner paradox: ’te zien is een tentoonstelling van tekeningen die de basis vormen van een conceptueel oeuvre dat zich aan die kwalificatie wil onttrekken.’

1.

Lawrence Weiner, tekeningen in het Stedelijk Museum. Om iets van de tekeningen te begrijpen is de eerste vraag die gesteld moet worden na bezoek of Weiner een conceptueel kunstenaar is? In de begeleidende folder staat dat Weiner taal als materiaal voor zijn (teken)kunst gebruikt. Zoals een beeldhouwer o.a. klei, gips en dergelijke gebruikt om zijn sculptuur te maken. Weiner is geen kunstenaar die principieel met zijn handen werkt. Tegelijkertijd zegt hij in het interview in NRC Handelsblad, gepubliceerd voorafgaand aan zijn tentoonstelling, dat conceptuele kunstenaars zielig zijn: ‘die willen alleen laten zien hoe intelligent ze zijn.’

Merkwaardig, want in 1968 schreef hij zijn Declaration of intent: ‘1. The artist may construct the piece. 2. The piece may be fabricated. 3. The piece need not to be build. / Each being equal and consistent with the intent of the artist, the decision as to condition rests with the receiver upon the occasion of receivership.’ Best intelligent, nietwaar? Dus waar te beginnen? Waar te beginnen, als in ‘op welke plek’? Het is altijd waar te beginnen.

We zijn begonnen. Toch niet? Is dit waar te beginnen, als in ‘op welke plek’ te beginnen, als we reeds begonnen zijn aan iets taligs dat een startpunt van iets is, dat de facto geen begin en geen eind kent? Klinkt als gebakken lucht. Ik weet het goed gemaakt. Ik ga in dit artikel niet specifiek in op de tekeningen van Weiner als tekeningen, maar gebruik ze om een reeks reflecties, kijk en denkrichtingen uiteen te zetten.

2.

Bij binnenkomst hangt een serie van zeven A4 tekeningen KATIA, 1967, inkt op millimeterpapier. Het zijn matrixen. Elk vierkant is opgedeeld in honderd vierkanten. Weiner heeft van links naar rechts steeds iets uit het beeld weggelaten. Bij de bovenste rij laat hij 1 bij 1 millimeter weg, en in de rij links steeds een hele rij van boven naar beneden. Zo ontstaat een beeld dat zichzelf wegcijfert, doordat het uit beeld schuift. Achterin de zaal, op de lange achterwand rechts van het midden, hangen vier tekeningen FROM POINT TO POINT, 1995, viltstift, inkt en gouache op papier.

In de eerste tekening links staat: ‘perhaps the question is not why the chicken crossed the road but, how the chicken crossed te road.’ De tekeningen verbeelden telkens twee punten die als vierkant in het beeld staan. De punten worden in elke tekening op een andere manier verbonden. In de eerste zijn het sterren met daarin een vierkant en eronder het woord POINT- de twee punten met een kromme lijn verbonden. In het tweede werk zijn vierkanten met weer, POINT erboven. De vierkanten zijn omcirkeld, en daaromheen een lange rechthoek die de punten verbindt. Ook gaat er een zwierige lijn door het beeld. Die begint bij een punt en eindigt bij het andere punt. Wederom het woord POINT boven elk punt. In de derde tekening zijn twee driehoeken zonder onderlijn. Boven elke driehoek een vierkant met daaronder het woord PUNKT. Een zwierige lijn als pijl van de ene naar de andere kant. Als laatste, twee vierkanten met het woord PUNKT, die worden verbonden door een bolle lijn.

Ik vroeg mij af wat hoofdzaak en wat bijzaak was? Men moest immers discrimineren. Nu stond er een vierkant, een ster, een woord. Alle betekenden hetzelfde. Het woord als plaats zou volstaan, of het vierkant, het begin en eind van de lijn enzovoorts. Kijkend naar het op de wind geschreven oeuvre van tekeningen, en met de uitspraak dat conceptuele kunstenaars zielig zijn in mijn achterhoofd, dacht ik; daar gaan we weer.

Waar te beginnen? Waar te beginnen, als in ‘op welke plek’ enzovoorts. Een tentoonstelling die de taal als materiaal inzet? Onmogelijk. Er kleeft altijd een betekenis aan. Zelfs als die buiten ons begrippenkader valt. Het is een artistiek interessant gegeven de taal te ontdoen van haar betekenis, om de logica te ondermijnen wellicht. Dat is iets anders dan taal als materiaal.

3.

Een van de grote filosofische vragen van de kunst is: ‘Of het zin heeft kunst te maken.’ Die vraag is onlosmakelijk verbonden aan de volgende vragen: Is het een luxeartikel? Is het pure esthetiek? Heeft hedendaagse kunst meer verwantschap met wetenschappelijke vormen van ontwikkeling? Is het de evenknie van de filosofie, zoals bijvoorbeeld de Amerikaanse kunstenaar Joseph Kosuth beweert? Volgens taalkunstenaar Kosuth is de kunst na Marcel Duchamp pas kunst als die het bestaan van de kunst ter discussie stelt. De kritische en hoopvolle wereld die hij daarmee mogelijk maakt.

Ik zeg: kunst heeft nut. Het is geen versiering. Het denken over kunst en de existentiële vragen staan in directe relatie tot het maakproces en bepalen mede de vormontwikkeling, het handelen en het tonen van die kunst. Wat wil Weiner? Een tekening als Zonder titel (POR SI MISMO), 2001, collage, nietjes, aquarelverf, inkt, potlood en goache op papier is handwerk, schrijven, perforeren, knippen, plakken, herhalen, gummen, wegstrepen, onderstrepen, arceren, kleuren, omlijsten, verdriedubbelen, scheuren en nieten tegelijk. De conclusie onderaan het werk kenmerkt een Van Gogh-achtige noodzaak: MOVED, CARRIED, PLACED, PER SE. Niet dat het geen goed werk is, maar het beeld ontstijgt de persoonlijke signatuur niet. Dat is iets wat je op z’n minst zou mogen verwachten van een conceptueel kunstenaar.

Weiner, de niet-conceptuele kunstenaar. Hij kan er niets aan doen. Het zijn de kunsthistorici die Weiner tot grondlegger hebben gemaakt!? Begrijpt u er nog iets van? Wij kijken naar een tentoonstelling van tekeningen die de basis vormen van een conceptueel oeuvre dat zich aan die kwalificatie wil onttrekken.

/

  1. De tekenaar heeft een groot talent. 2. Het oeuvre is inconsistent. 3. De inconsistentie is consistent./ Missie geslaagd. (Vijf bolletjes!)

OP DE WIND GESCHREVEN / WRITTEN ON THE WIND
Drawings by Lawrence Weiner
Stedelijk Museum Amsterdam
21 september – 5 januari 2014

Alle foto’s courtsey Stedelijk Museum, Amsterdam, foto: Gert Jan van Rooij

Michael Tedja is schilder, schrijver en curator

Michael Tedja

Recente artikelen