metropolis m

Anirban Bandyopadhyay, Invincible Rhythms (detail), 2013
Anirban Bandyopadhyay, Invincible Rhythms, 2013

2014 is het jaar van het brein in Europa. Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond trapt daarom af met de themamaand The Brainstorm Sessions, waarvan de tentoonstelling Neurons Firing over het visualiseren van hersenactiviteiten onderdeel is.

Wie heeft het zich nooit afgevraagd; hoe moeten we ons onze hersenactiviteit voorstellen? Zijn het van die sidderende stroomstoten die van zenuwcel naar zenuwcel schieten? Of moeten we de interactie meer als een golfbeweging zien? Neurons Firing geeft het antwoord. Als je tenminste het printje van gastcurator Frank Theys over nanowetenschapper Anirban Bandyopadhyay meeneemt uit de tentoonstelling.

De materie is namelijk ingewikkeld, letterlijk en figuurlijk, en beeldende kunstwerken geven niet altijd het beste inzicht. De installatie Dr Yang Dan’s Cat Scan van Theys zelf komt nog het dichtst in de buurt van een uitleg over hoe we de werking van neuronen kunnen visualiseren.

Frank Theys, Dr Yang Dan's Cat Scan, 2001

De installatie gaat over het onderzoek van dr. Yang Dan aan de universiteit van Californië in de jaren negentig. Zij slaagde er als eerste in directe beelden uit de hersenen af te tappen en die te reconstrueren op video. De hersenen waar we het hier over hebben zijn die van katten. Yang Dan heeft katten videofragmenten laten zien en de hersenactiviteit rechtstreeks met elektroden in de neuronen gemeten en die gegevens tot een beeld samengesteld. De visualisatie is in de tentoonstelling naast het oorspronkelijke beeld te zien. Ook wordt er een uitleg van Yang Dan over haar methode getoond. Dat maakt het onderzoek heel begrijpelijk.

Anirban Bandyopadhyay, Invincible Rhythms (detail), 2013

Dit in tegenstelling tot de getoonde tekeningen en sculpturen van Bandyopadhyay. Deze Indiase wetenschapper ontwerpt nanobots en bestudeert de werking van zenuwcellen op atomair niveau. Voor zijn onderzoek creëert hij driedimensionale modellen om de microstructuren inzichtelijk te maken. Daarvoor gebruikt hij petrischaaltjes en elektriciteitsdraden, maar ook schoonmaakproducten van de Aziatische Hema en Blokker. Zo wordt de prefrontale cortex voorgesteld middels een afwasborsteltje en de hippocampus door een plumeau. Hoe grappig dit er ook uitziet, het maakt de complexe theorie van Bandyopadhyay er niet helderder op.

De poging van Jennifer Kanary Nikolova is wat dat betreft meer geslaagd. Met Labyrinth Psychotica wil zij via een doolhofachtige installatie een psychotische geest visualiseren waarbinnen de bezoeker zelf een psychotische conditie kan ervaren. De doolhof van lappen stof die over een metalen skelet zijn gehangen is geïnspireerd op een uitspraak van muzikant Graham March, die schizofreen was: “It’s like 200 hundred channels of television all on at once and you can’t turn them off, nothing but unwanted noise and thoughts”. In de installatie zijn dan ook verschillende geluiden te horen en zijn er verschillende flikkerende lampen te zien.

Jennifer Kanary Nikolova, Labyrinth Psychotica, 2012

Hoewel de overload aan licht en geluid nog veel sterker zou kunnen zijn, werkt Labyrinth Psychotica wel in zijn poging desoriëntatie in tijd en ruimte, zoals in een psychose, ervaarbaar te maken. Maar echt naar wordt de beleving niet in de installatie; de bezoeker kan immers altijd onder de doeken door weer naar buiten.

Frank Theys heeft in de video-installatie Nachtkoorts iets soortgelijks willen doen en een paniekaanval ervaarbaar willen maken. Een drietal beelden zijn geprojecteerd in een ruimtelijke constructie waar de bezoeker in kan gaan staan. De installatie zou de toeschouwer in de persoonlijke ruimte en in de geest van het personage moeten plaatsen, maar dat doet het niet. Daarvoor zijn de beelden niet indringend genoeg.

Frank Theys, Nachtkoorts, 2012

De tentoonstelling moet daarom misschien meer gezien worden als achtergrond voor het uitgebreide lezingenprogramma dat wordt georganiseerd. Want met alleen wat interessante hersenvisualisaties en een enkele ervaarbare situatie wordt het brein nog niet verklaard. Daar is toch echt tekst en uitleg bij nodig.

Neurons Firing
Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, Amsterdam
13 december 2013 t/m 19 januari 2014

Loes van Beuningen

is kunsthistoricus

Recente artikelen