metropolis m

The Secret Self in Nest poogt een reactie te geven op ons huidige tijdsgewricht waarin individuen in de knel zitten. Enerzijds hebben mensen een schijnbaar oneindige keuzevrijheid om zich te profileren en te onderscheiden als consumenten. Daartegenover staat een gevoel van onmacht en de onmogelijkheid om veranderingen door te voeren in een maatschappij die chaotisch, complex en met de dag ondoorgrondelijker is geworden.

Uitgangspunt voor de expo vormt de documentairereeks The Century of the Self van de Brit Adam Curtis. In de voor de BBC gemaakte serie toont Curtis hoe Sigmund Freuds theorieën over het onderbewustzijn werden gebruikt door zijn invloedrijke Amerikaanse neef Edward Bernays. Bernays zou de ideeën van zijn oom toepassen om de massa’s te beïnvloeden en was de uitvinder van de term public relations.

Curtis laat vervolgens zien hoe tegenstrijdige krachten, van antiautoritaire stromingen tot aan grote bedrijven, The Self zouden vormen zoals wij die nu kennen. Curtis concludeert uiteindelijk dat door toenemende individualisering de macht van de vrije markt is gegroeid. Het vertrouwen in de politiek is echter verdwenen en daarmee ook de hoop op een maakbare samenleving. Het is de rode draad in Curtis’ oeuvre die hij in zijn latere filmseries zoals The Trap en All Watched over by Machines of Love and Grace opnieuw oppakt.

Curtis’ visie heeft als uitgangspunt voor een expo veel te bieden, maar zijn scherpe en stimulerende kritiek proef je niet echt terug in de werken die in Nest zijn samengebracht. The Secret Self weet je op momenten te betrekken in een alternatieve visie op onze huidige hyperkapitalistische samenleving, maar belicht vooral een voorspelbare onmacht van het individu ten opzichte van de alomtegenwoordige druk van het nu.

Zo is de video Madison Street van Rebecca Llanos Farfáns een geijkte verzameling vervreemdingsclichés. Het lijkt op een dertien-in-een-dozijn- arthousefilm geïnspireerd door de cinema van Michelangelo Antonioni. Een montage van beelden van een steriele stad afgewisseld met shots van de natuur en een vrouw gevangen in een luxueuze hotelkamer die in een poëtische aandoende monoloog haar besluiteloosheid bekent. Het is een verleidelijke gouden kooi van vervreemding, maar het voelt aan als een gevalletje first world problems.

De eigentijdse vervreemding komt beter en dreigender tot zijn recht in Clint Enns The Everden waarin de kunstenaar gebruik heeft gemaakt van een speelgoed camcorder die spookachtige en grofkorrelige zwart-wit beelden produceert. Enns registraties van een stadslandschap hebben een post-apocalyptische lading alsof de straten zijn bedolven onder radioactieve fall-out. De beklemmende sfeer wordt nog eens versterkt door een begeleidende rauwe soundscape die je verder in een onwerkelijk domein zuigt.

Dafni Barbageorgopoulou’s hoopje lichtbakletters lijkt op iets dat je in het tijdschrift Adbusters zou kunnen tegenkomen. Het is een onverrassende détournement van reclamemateriaal. Al die letters met hun verleidelijke en dwingende boodschappen die nu op hun gat liggen. Het voelt net iets te makkelijk.

Het beste werk op de expo is van Henrike Naumann. Voor Triangular Stories heeft zij twee woonkamers nagemaakt die in hun kitscherige stijl een tijdcapsule zijn van de vroege jaren negentig. Naumanns oog voor detail maakt de ruimtes ook onverwachts esthetisch: Een cd-toren die als een soort sculptuur deel vormt van het interieur, een intimiderende vlag van het Duitse Keizerrijk, maar ook banale rekwisieten die het tijdperk duiden, zoals een afgematte Gameboy. En dan zijn er VHS-video’s die te zien zijn op oude grote TV-toestellen. Ze tonen Duitse jongeren schijnbaar in dezelfde setting die uit verveling swastika’s neerkalken of zich verliezen in schaamteloos hedonistisch gedrag. Naumann weet met haar werk een heel universum aan modern ennui te vangen en houdt je gevangen door een minutieuze gedetailleerdheid.

Graham Dolphin behandelt in twee werken hoe popmuziek individuele identiteit bepaalt en een gevoel van verbondenheid kan creëren. Zijn sculptuur Fence is een replica van een bestaande Britse bouwschutting, waar mensen hun liefde voor de band The Smiths in de publieke ruimte etaleren. Uit de teksten blijkt dat leadzanger Morrissey het boegbeeld is voor melancholisch verzet tegen de heersende middelmatigheid. Maar Dolphin weet die behoefte om te ontsnappen in muziek ook goed te bekritiseren. In Shuffled Being laat hij verschillende iPods muziekfragmenten van één seconde afspelen van zijn iTunes-bibliotheek. Het resultaat is een schizofrene mix van je muzikale lifestylekeuzes die klinken als een chaos. Het is een herkenbare gewaarwording voor iedereen die weleens snel door zijn muziekbibliotheek skipt en daarmee ook verwordt tot een shuffled being.

David Shrigley levert uiteindelijk wat comic relief ware het niet dat een glimlach al snel plaatsmaakt voor een wrange nasmaak. Zijn eenvoudige tekeningen lijken rechtstreeks uit een ongecensureerd onderbewustzijn voort te vloeien. Ze illustreren angsten, verlangens en vreemde obsessies die nog niet zijn gefilterd door het systeem.

Het moet wel gezegd worden dat The Secret Self zoals samengesteld door gastcurator Yasmijn Jarram niet echt nieuwe thema’s aankaart. Je voelt de geest van Guy Debord, Jean Baudrillard en Slavoj Žižek terug, en van Adbusters, dat al vanaf 1989 het kwetsbare mentale landschap van nu in beeld brengt. Blijkbaar is er weinig veranderd en hebben het kapitalisme en neoliberalisme in de tussentijd hun houdgreep alleen maar verstevigd. Als de expo als een soort barometer van het nu kan worden gezien dan biedt het weinig hoop voor een alternatieve toekomst.

The Secret Self
Nest Den Haag
22/03 t/m 10/05/2015

Alle afbeeldingen courtesy nest Den haag, fotograaf Jhoeko