metropolis m

Waarom is het collectieve geheugen zo selectief? In Castrum Peregrini is een tentoonstelling gewijd aan de vergeten en alternatieve geschiedenissen die mensen maar niet willen onthouden.

Hoewel van iedere kunstinstelling kan worden gezegd dat deze gewijd is aan de herinnering, gaat dit bij Castrum Perigrini een stap verder: het centrum is gevestigd in een voormalig onderduikadres uit de Tweede Wereldoorlog, waar de onderduikers overleefden dankzij kunst & poëzie. Na de oorlog is het een stichting geworden, waaruit Castrum Peregrini is voortgekomen, dat zich momenteel wijdt aan een programma met de kernwaarden vrijheid, vriendschap en cultuur.

Memory Machine, een langlopend project omtrent herinnering, is in dat opzicht archetypisch voor de instelling aan de Amsterdamse Herengracht. Curator Vincent van Velsen stelde in dit kader de tentoonstelling exclude/include, Alternate Histories samen, over het in- en uitsluiten van objecten, personen en gebeurtenissen in het collectief geheugen, en het schrijven van alternatieve geschiedenissen.

De tentoonstelling presenteert een grote verscheidenheid aan veelal niet-vertelde geschiedenissen uit verschillende klassen, bevolkingsgroepen, landen en tijden. Ze worden in heel verschillende media opgediend. Het geheel keert zich tegen de geschiedenis als een opsomming van heroïsche momenten, door nadrukkelijk ook zwarte bladzijden uit de geschiedenis te tonen. Opvallend is daarbij de fijngevoeligheid voor het materiaal, zowel letterlijk als figuurlijk. Met het gebruik van onder meer tapijt, textiel video en papier zijn diverse media sturend in het communiceren van deze soms zeer fijngevoelige herinneringen.

Zoals het kleurrijke boek Wonders of Nature van Claudia Doms & Eva Pel dat kopieën van prenten uit het zeventiende-eeuwse manuscript Wonderen der Natuur bevat. Het ademt de sfeer van oude encyclopedieën en rariteitenkabinetten, waarin mens en dier worden herinnerd in kleurrijke prenten. De enigszins naïeve wijze van onderzoeken is een lofzang op naturalia, het classificeren van de natuur en de menselijke ratio. In de tentoonstelling staat het boek daarnaast symbool voor een traditionele manier van herinneren.

De ontwerpers- en architectenbureaus OMA/AMO creëren een nieuw herinneringsobject, door het combineren van visuele geheugendragers. Het idee van Barcode (2011, 2006/2013) is simpel: iedere kleur van de vlaggen van de lidstaten van de Europese Unie vormt een onderdeel van de kleurige streepjescode. Door alle vlaggen te verenigen wordt een universele vlag gecreëerd. Het gebruik van de specifieke kleuren en synthetische stof van vlaggen, maken Barcode tot een beladen en symbolisch object van herinnering. OMA/AMO laat zien hoe enkele simpele gekleurde stroken nationaliteiten kunnen verenigen.

Ook de lappen stof in het werk van Remco Torenbosch spelen met eenzelfde idee. In EU (2011-2015), dat gaat over de problematiek rondom de in- en uitsluiting van landen in de Europese Unie, representeren blauwe doeken onder meer Griekenland, Letland en Polen. De kleur blauw representeert de (vlag van de) Europese Unie, maar de weving doet denken aan de traditionele ambacht van de gerepresenteerde landen.

Waar in het werk van Torenbosch politieke geschiedenis en nationale traditie in een enkele blauwe lap samenkomen, laat Wendelien van Oldenborgh in No False Echoes (2008) op meer multimediale wijze de vorming van nationale herinnering zien. Ze presenteert diverse media en personen, die op de geschiedenis van Nederlands Indië reflecteren, en toont hoe een land kan kampen met terugkerende problematiek. Net zo fragmentarisch als herinneren zelf, gaat het documentaire werk met geschreven en gesproken woord, radio en video dwars door alle communicatiemedia heen. Van Oldenborgh toont in lijn met de tentoonstelling dat er niet één geschiedenis, niet één waarheid is.

Dat wordt in het videowerk Voices (2015) van Miguel Peres dos Santos ook duidelijk. In het documentaire werk wordt middels oude televisiebeelden het koloniale verleden van Nederland aan de kaak gesteld. Het archiefmateriaal brengt Nederland, en haar inwoners, scherp in beeld. Net als in No False Echoes wordt zichtbaar hoe sommige discussies het publieke debat decennialang kunnen domineren. Het selecteren, in- en uitsluiten van personen en herinneringen blijkt wederom bijzonder problematisch.

Onder sturende leiding van initiatieven als Wikileaks en klokkenluiders als Snowden, wordt de laatste jaren steeds kritischer gekeken naar de informatie die aan de basis ligt van de geschiedenis. Uitgesloten geschiedenissen worden dankzij de toenemende toegankelijkheid van het internet en de groei van het aantal digital natives weer boven water gehaald. Als detectives speuren individuen vanachter hun laptop naar nieuwe waarheden omtrent ons collectieve culturele geheugen.

De tentoonstelling in Castrum Perigrini is in dat opzicht een kind van zijn tijd. Het toont een keur aan verhalen, in een netwerk van associatieve herinneringen. Een digitale geheugenstructuur die met analoge middelen is gepresenteerd.

exclude/include.
Alternate Histories
Castrum Peregrini
24.4 t/m 7.6.2015

Beelden courtesy Castrum Peregrini, fotograaf: Carina Erdmann