metropolis m

Een week geleden vond het jaarlijkse symposium Volkspaleis plaats, georganiseerd door de Haagse kunstruimte West. Zoals ieder jaar vormde het uitgangspunt van het symposium een kunstwerk, ditmaal Lost in Time van de Canadese kunstenaar Patrick Bernatchez. Het was een groots thema dat werd aangesneden – en bij grootse thema’s horen verheven locaties; in het oudste gebouw van Den Haag, de Grote Kerk, werd honderd jaar vooruitgeblikt om te onderzoeken hoe kunst en de kunstwereld vorm moet of zou kunnen krijgen de komende jaren. Dit alles vanuit de enigszins pessimistische gedachte dat onze dagen geteld zijn en een blik vooruit ons iets zou kunnen leren over het nu.

Sandra Kemp, de eerste spreker van de de dag, is verbonden aan het Victoria & Albert Museum in Londen en bezig met een onderzoek naar hoe artefacten uit het verleden ons de mogelijkheid bieden om een beeld van de toekomst te vormen. Maar willen we dit beeld van de toekomst werkelijk vormen, moeten we ons positioneren in een groter geheel van ruimte en tijd, en onszelf als mens overstijgen. Dat betekent een verruiming van het denkveld. En daarom was de tweede spreker Vincent Icke, hoogleraar Theoretische Astrofysica (Universiteit Leiden) en bijzonder hoogleraar Kosmologie (Universiteit van Amsterdam). Hij werd niet onbescheiden aangekondigd als een van de meest briljante denkers van onze tijd. Maar het waren technische ongeregeldheden die hem er uiteindelijk van weerhielden om zijn lezing te geven. Hij stond op, sprak zijn ongenoegen uit en verliet de kerk.

Michelle Bastian (Universiteit van Edinburgh) sprak vervolgens over de visualisatie van de tijd – de klok – dat volgens haar een construct is waaraan we ons allen slaafs onderwerpen, in de illusie dat zij objectief zou zijn. Tijd voor alternatieve modellen dus. Kunstenaars zouden volgens haar wel staat zijn alternatieven voor te dragen waardoor de beleving van tijd centraal komt te staan, in plaats van dat schijnbaar onafhankelijke medium. Het werk van Patrick Bernatchez, Lost in Time, sluit hier niet toevallig naadloos op aan; onderdeel van dit werk vormt een klok dat eens in de duizend jaar ronddraait, dat hij in samenwerking met een Zwitserse horlogemaker ontwikkelde.

In de volgende lezing borduurt Jacob Voorthuis (TU/Eindhoven) voort op de gedachte dat het niet objectiviteit is waar we naar moeten streven. Hij is dan ook degene die zichzelf te misantropisch acht om de toekomst in te kijken. Ook Annie Fletcher, hoofdconservator van het Van Abbemuseum benadrukte hoe het denken aan de toekomst ons belast, door Franco Berardi aan te halen: ‘We will sing to the infinity of the present and abandon the illusion of the future.’

De aanwezige schrijvers vervulden een belangrijke taak deze dag, in die zin dat het literatuur is dat in staat blijkt om het verleden, heden en toekomst te laten samensmelten. Kunstcriticus Rutger Pontzen presenteerde in gesprek met literair recensent Kees ’t Hart zijn goed ontvangen debuutroman. Met zijn autobiografische boek met de wat provocatieve titel ‘Nu Ik’ waarmee hij tijd en ruimte voor zichzelf claimt, laat hij zijn lezer zweven door in het boek geen enkele punt te gebruiken. Het was ook ook in dit gesprek dat de materie concreter werd. Pontzen legde uit hoezeer kunst vertakt is geraakt in stromingen en substromingen, en kunstcritici daardoor genoodzaakt zijn om ad hoc te werk te gaan. Het is niet meer van belang vooruit te blikken, maar juist om kunst te begrijpen in het bredere maatschappelijk spectrum van het moment, om daarmee ook het belang ervan te kunnen onderstrepen.

En ook schrijver Christiaan Weijts was daar. Voor de gelegenheid schreef hij het verhaal ‘De sirenen van het touchscreen’, waaruit hij een gedeelte voordroeg: ’Tijd is niet langer een hindernis, niet langer een investering die je hoeft te doen om nieuwe inzichten te verwerven of verdieping te vinden […]. Op verschillende plekken zie je voorafschaduwingen van een wereld waarin de toekomst het heden inhaalt. Een wereld waarin de technologie al weet wat ik wil nog vóórdat ik het zelf weet.’ Het is een wat schematische voorstelling van de toekomst die hij schetst. Net als bij Dave Eggers’ The Circle een met een ongeruste ondertoon waarin vooral veel ten onder gaat doordat het menselijke denkvermogen ten prooi valt aan nieuwe ontwikkelingen. Met niets anders dan middelmatigheid tot gevolg.

Een grote variëteit aan sprekers kenmerkte de lange dag. Het programma begon met grootse, omvangrijke thema’s, die naar mate de dag vorderde behapbaarder werden. De sprekers bleken al gauw behendig in het omzeilen van de opdracht om een eeuw vooruit te blikken, door almaar een omarming van het heden te bepleiten. Maar deze manoeuvres waren meer dan een teken van onkunde of weerzin. De dag werd één grote denkoefening om het construct “tijd” weg te denken.

Lost in Time
Patrick Bernatchez
Volkspaleis/ West Den Haag
5 september
De film en tentoonstelling nog te zien bij West

beeld courtesy West Den haag