metropolis m

Danae Valenza
Danae Valenza, Sound Park, video, 6 channel sound installation, 26 minutes, 2013
Danae Valenza, Sound Park, video, 6 channel sound installation, 26 minutes, 2013

Muzak is de onbestemde achtergrond muziek in restaurants, winkels, liften e.d. Muziek die eigenlijk bedoeld is om te negeren. Maar is het zo onschuldig als het doet klinken? De expositie The hills are alive with the sound of music bij de Nieuwe Vide in Haarlem roept ons op tot luisteren.

Voor zijn eerste expositie als artistiek directeur van de Nieuwe Vide in Haarlem bracht Lennard Dost het werk van elf kunstenaars bijeen. Van sommige kunstenaars selecteerde hij oudere werken en enkelen benaderde hij met de vraag of ze een nieuw werk wilde maken met als inspiratie muzak.

Mika Taanila
Mika Taanila

Muzak is een term die 1922 werd bedacht door de Amerikaanse generaal George Squier. Voor het handelsmerk nam hij de mu van music en combineerde dit met de ak van Kodak. Een systeem dat het geluid van grammofoonplaten via elektriciteitsleidingen naar werkplaatsen leidde. Later werd muzak bekend als de onbestemde achtergrond muziek in liften, vliegvelden, winkelcentra e.d. Muzak zijn vaak tekstloze deuntjes, afgeleidde van populaire liedjes waarvan ze de dynamiek hebben afgezwakt. Of is het niet zo ongevaarlijk als het doet klinken?

Ondanks dat de term muzak ouderwets is geworden en vervangen door hedendaagse benamingen als audio-architectuur en soundscape is de invloed van het constante achtergrondgeluid op onze maatschappij het nader onderzoeken waard.

Bij binnenkomst wordt de term verduidelijkt in het semidocumentaire werk van de Finse filmmaker en kunstenaar Mika Taanila Thank you for the music – a film about muzak (1997). In vreemde surrealistische decors worden mensen geïnterviewd, afgewisseld met computeranimaties, een filmscène van man in een lift, reclamespotjes en studio-opnames met muzakmuzikanten.

‘(muzak) It is meant to be heard, but not listened to.’ Het is te interpreteren als een vergelijking met de invloed van producenten op consumenten in onze huidige maatschappij. Het moet effectief zijn, maar niet opgemerkt worden. Taanila omschrijft het als ’the schrizophenic function’. Het mag niet merkbaar zijn, maar moet wel genoeg stimulans hebben op het werk- en koopgedrag van de mensen. Het geeft onbewust richting aan hun handelen en denken.

In de relatief kleine ruimte van de expositie is het een kakofonie aan geluiden. Bijna alle kunstwerken hebben auditieve en visuele onderdelen. Eerst denk je dat je gek wordt van alle herrie, maar het went vrij snel. Je realiseert je hoe erg je gewend bent geraakt aan constant rumoer om je heen.

Voor het werk Odds and Ends (2005) van Yael Bartana heeft Lennard Dost halverwege de expositie een aparte ruimte neergezet. Het is de overgang van het informatieve deel van de tentoonstelling naar de meer politiekgeëngageerde werken. Als je plaats neemt op het bankje voor de video van Bartana word je overvallen door een claustrofobisch gevoel.

Yael Bartana
Yael Bartana

Het geluid van de stemmen van de mensen in het winkelcentrum in combinatie met de muzak is overweldigend. Vanuit het vogelperspectief zoemt ze steeds verder in op de mensen die elkaar opzij duwen om bij de koopwaar te kunnen komen. Bartana gaat in haar werk in op de gevolgen van het leven onder een gevoel van constante dreiging. In dit werk reflecteert ze aan de politieke situatie in Israël door middel van het koopritueel. Een ritueel waarin de lichamen enkel met elkaar vechten voor één doel: het te pakken krijgen van de koopjes. Een doel dat voorbij gaat aan religie, cultuur, gender of welke categorie dan ook. Het consumentisme dat de eigen wil en controle van het individu overheerst.

Muzak is onderdeel en tegelijkertijd een metafoor voor de ‘onzichtbare’ invloed van buitenaf. Misschien is er nergens meer echte stilte te vinden. Stilte als de plek waar je niet onbewust in een richting wordt geduwd. De expositie The hills are alive with the sound of music maakt ons bewust van onze positie als individu in de hedendaagse massacultuur. Zij roept op om niet alleen maar je omgeving te negeren en onbewust te horen, maar om je oren en ogen open te zetten om haar kritischer te kunnen beoordelen en beter je eigen koers te kunnen bepalen.

Saskia Burggraaf


Op zaterdag 24 oktober geeft de Australische auteur en radiomaker Craig Shuftan een lezing bij de Nieuwe Vide met als uitgangspunt music to ignore. Hierin zal hij verder ingaan op de psychologische en sociologische invloeden van muziek. Daarna zal Machteld Leij een gesproken column voorlezen.

The hills are alive with the sound of music
Nieuwe Vide Haarlem
12.09. t/m 08.11.2015

Deelnemende kunstenaars Yael Bartana – Erik Bünger – Mika Taanila – Saskia Burggraaf – Klaas Koetje – Natasha Taylor – Toon Fibbe – Ivette ‘Mrova’ Zub – Steven Jouwersma – Jeff Gibson – Danae Valenza

Lotte van Geijn

is beeldend kunstenaar en schrijver

Recente artikelen