metropolis m

‘Door globalisering, verstedelijking en technologische ontwikkeling is de relatie tussen mens en dier en mens en natuur veranderd. Ik zag dat veel kunstenaars zich hiermee bezighouden,’ vertelt Geerlings. Ze besloot het te koppelen aan de overlevingsproblemen van de bij. In de zaaltekst wordt die keuze toegelicht: ‘In 2006 werd de wereld opgeschrikt door een plotselinge mysterieuze bijensterfte. De bijenverdwijnziekte (‘colony collapse disorder’) stelt wetenschappers nog altijd voor een raadsel. Het fenomeen kan verstrekkende gevolgen hebben voor onze voedselproductie, omdat de bestuiving van veel landbouwgewassen door bijen plaatsvindt.’

In de donkere poterne van het fort staan vier organische werken van Maartje Korstanje. Ze houden het midden tussen uitvergrootte insecten, korven, bijenraten en monsterlijke wezens. Hun donkere kleuren maken dat ze opgaan in de lange, weinig verlichtte gang. Geerlings: ‘De kwetsbaarheid van de natuur komt terug in het papiermaché dat ze gebruikt, vermengd met andere materialen. Dit sculptuur uit de serie What If… uit 2010 is zelfs een beetje verzakt.’

In kleine hoeken van het fort zijn langzaam stervende, gewonde en strijdende insecten te zien. Sara Bjarland legde in een serie videowerken het lijden van een vlinder, wesp en tor vast in een zomerhuisje. De videoprojecties benaderen de ware grootte van de insecten. Voor de tentoonstelling zocht Bjarland in het fort naar rustige plekken waar de insecten zelf naar toe zouden kruipen; duistere nissen en het einde van een smalle, echoënde gang. In het filmen van en kijken naar de stuiptrekkende dieren ligt sadisme besloten, en daardoor een spannende schoonheid.

Met de nodige inzet is ook de registratie van de performance Wie man dem toten Hasen die Bilder erklärt (1965) van Joseph Beuys in de tentoonstelling opgenomen; Geerlings kreeg uiteindelijk toestemming van zijn erfgenamen. In de drie uur durende performance legt Beuys aan een dode haas schilderijen in de galerie in Düsseldorf uit. Met zijn gezicht vol honing en bladgoud past ook hij bij het thema van de tentoonstelling. De kritiek die hij had in het uitleggen van kunstwerken slaat mooi terug op de realiteit: met een groep senioren om me heen die van Beuys nog niet eerder hoorden, luister ik naar Geerlings’ verhalen bij de kunstwerken.

We kunnen op gekleurde kussentjes en tussen kamerplanten plaatsnemen voor een tv-scherm waarop de hypnotiserende film Night Soil/Fake Paradise (2014) van Melanie Bonajo speelt. Een groepje vrouwen versierd met hout, glitters, bananen en strepen verf neemt selfies en swipet geïrriteerd inkomende telefoontjes weg. ‘Don’t even answer it. Hellooo… It’s probably the ex-weirdo…’ Natuurmonumenten meets MTV’s Jersey Shore. Bonajo creëert in dit werk een sterke eigen realiteit. Ze beseft zich, misschien als enige kunstenaar in de expositie, dat in het wat het Antropoceen genoemd wordt er bijna geen sprake meer is van echte natuur. Alles is beïnvloed door menselijk handelen.

Sema Bekirovic haalt haar inspiratie uit de ontmoeting tussen cultuur en natuur. In het werk Koet (2006/2007) gaf ze meerkoeten plastic prullaria, waarvan ze een nest gingen bouwen. Bekirovic is geïnteresseerd in het feit dat de dieren het kunstwerk maken en dat ze hiermee zelf de controle over de uitkomst verliest. Geerlings: ‘Het toeval komt ook sterk naar voren in de bijenwerken. Ze heeft gebruiksvoorwerpen gekocht in de Ikea, zoals deze boekensteunen en een doucherekje. Deze heeft ze in de bijenkast geplaatst en laten transformeren door de bijen. Daarvan wist ze niet wat het resultaat zou zijn, en of de bijen het een prettig object vonden om omheen te bouwen. Ze vond het interessant dat de massa geproduceerde gebruiksvoorwerpen van de Ikea door de bijen werden geïnfiltreerd.’

De tentoonstelling verbeeldt sferisch en poëtisch hoe wij ons onderscheiden of juist opgaan in de natuur. Over hoe het precies met de bijensterfte zit wordt door de kunstenaars niet concreet uitgeweid. Daarvoor kun je terecht bij het Bijenmuseum dat zich ook in het fort bevindt, een meerjarig ecologisch project. Ik spreek er met projectleider Mariken Straat om meer te horen over het plan van Bekirovic. Ze wil namelijk een klein Ikea-object in een van de bijenkasten plaatsen die achter het fort staat. Wat vinden de bijen er eigenlijk van dat ze worden ingezet als werkers? ‘Als het kleine objecten zijn is het niet problematisch, dit heb ik met meerdere imkers besproken. Het verstoort het functioneren van de kolonie niet, maar het is ook niet dat de bijen erop zitten te wachten.’

Gelukkig maar, Bekirovic en het fort hoeven dus geen haatmail á la Tinkebell te verwachten.

The Prophecy of Bees is t/m 19 juni 2016 te zien in Kunstfort bij Vijfhuizen.