metropolis m

Nieuwe lusten, de tentoonstelling

‘57% van de aanwezigen klaagden dat het te druk was’, aldus een medewerker van de Jeroen Bosch tentoonstelling in 1967(1). Het succes kwam onverwacht. De museumrestauratie begon de eerste dag met twee dienbladen met broodjes en bestelde daarna alles wat er bij de bakker te verkrijgen was. Na vijftig jaar wordt de chaos bewust teruggehaald naar Den Bosch: Jeroen Bosch stierf er 500 jaar geleden. Verspreid door straten en parken staan levensgrote sculpturen van zijn magische wezens. De figuren zijn zonder twijfel bizarder dan die je op de schilderijen aantreft; het plastic glimt als dat van de surprise in een Kinder-ei. Op iedere hoek wordt promotiemateriaal uitgedeeld, de terrassen zitten overvol; iedere ondernemer maakt dankbaar gebruik van de 450 bezoekers per uur die de tentoonstelling en stad aantrekt.

In Breda lijkt de rust behouden te zijn, maar in het Museum of the Image (MOTI) wordt de kakofonie voortgezet. Hedendaagse kunstenaars herinterpreteren de Tuin der Lusten in de tentoonstelling Nieuwe Lusten. De panelen zijn eerlijk onderverdeeld onder de digitale mediakunstenaars. Studio Smack, een trio wiens stijl neigt naar flashy softporno, boog zich over het middenpaneel. De mens met al zijn zonden wordt afgebeeld in een animatieloop: van bordjes coke die rondlopen op blote benen tot een kipnugget zonder kop. Letterlijk namen ze Bosch’ compositie over, samen met het kleurenpalet, zij het harder en digitaler uitgevoerd. Vermakelijk om naar te kijken, maar meer dan een letterlijke vertaling naar het nu wordt het niet.

Persijn Broersen & Margit Lukacs wijdden hun After Eden (2016) aan het linkerdeel: de plek waar Adam en Eva vroom met elkaar leefden. De film bestaat uit landschapsbeelden uit verschillende Hollywoodfilms. Sterk ingezoomd natuurschoon, de mens is buiten beeld gehouden. En komt alleen voor in stemmen die mysterieus zwijmelen over de wildernis. De oerwouden en uitgestrekte woestijnen worden meer en meer verruild voor branden, explosies en ook begrenzingen. Zodra je het hof van Eden gevonden hebt, tast je het aan, zeggen de kunstenaars in een interview dat ook in MOTI te zien is.

De hel wordt prachtig grimmig verbeeld in Hell.exe van Floris Kaayk. Hij gebruikte foto’s die mensen van de Tuin der Lusten maakten en omvormden tot 3D-modellen. Ze zijn gratis te vinden op internet. Kaayk programmeerde ze tot een ‘spel’: de figuren worden beïnvloed door elkaars bewegingen. Ieder beeld is uniek en het geheel zal er over een paar maanden anders uitzien.

En zo doet het circus Jeroen Bosch ook Breda aan. Een circus dat niet erg wil overtuigen. Maar als ode aan de Middeleeuwse surrealist misschien juist erg geslaagd is: de pogingen om Bosch te eren laten zien dat hij onmogelijk te evenaren is in zijn overdonderende stoet aan zondaren – die met de grootste precisie is weergegeven.

De chaos achter me latend, lees ik in de trein de verhalenbundel die uitgebracht is door De Geus in samenwerking met MOTI, opnieuw met de titel Nieuwe lusten. Literaire schrijvers werden gekoppeld aan details uit Bosch’ beroemdste werk. Adriaan van Dis kreeg de oren toegewezen: ‘Het oor heeft de vorm van een foetus. Opgerold in de buik van je moeder (waar het altijd nacht was) ving je er je eerste geluiden mee op – maar ook in je sterfseconde (als het licht al uit is) ben je een en al oor.’

Nieuwe lusten, de verhalenbundel

Na een bezoek aan de pleasende Nieuwe Lusten kan een mens wel wat baarmoeder gebruiken. Van Dis’ verhaal is overigens een van de weinige waarin er geen man voorkomt die lustig naar borsten kijkt.

Gelukkig is er ook A.H.J. Dautzenberg die met een feministische speech het geheel weer in evenwicht brengt. En het thema Nieuwe Lusten wat diepte mee weet te geven. ‘Deze tekst is gebaseerd op een lezing die de dochter van een goede vriendin zou houden op haar opleiding. Ze durfde uiteindelijk niet en meldde zich ziek.’ De speechschrijver in het verhaal ‘Het horizontale leven’ doet ‘verslag van mijn ‘carrière’ als vrouw, als vrouw met een lekkere kont. Het woord ‘carrière’ staat overigens tussen aanhalingstekens, maar dat hadden de vrouwen vast al opgemerkt.’ In haar verhaal vertelt ze over de bewonderende tikken tegen haar billen en het geknijp van jongens op school. Volgens haar ligt het probleem in de anus:

‘De gemiddelde vrouw ziet tijdens haar seksleven dus nooit een anus. De gemiddelde man wél en dat maakt indruk. Bij de man, maar zeker ook bij de vrouw. (…) Op belangrijke posities willen mannen geen vrouw met een lekkere kont. En de vrouwen accepteren dat, want tussen hun welgevormde billen zit immers een anus, een o zo zichtbare anus. Af en toe sputteren ze wat tegen, in het ene decennium wat meer dan in het andere, maar dat is louter voor de vorm. Niet meer dan dappere pogingen om nog een vleugje zelfrespect te behouden. Mooie vrouwen zitten gevangen in een toneelstuk. ‘De billen, de borsten en de vernedering.’ En dat toneelstuk wordt ook de komende eeuwen wegens succes geprolongeerd.’

De tentoonstelling Nieuwe Lusten is niet in staat om Bosch visueel te overtreffen of ook maar te benaderen. In literatuur lijkt deze poging beter te werken, alleen al omdat het medium een zekere afstand verschaft en er zo meer vrijheid is voor de makers. En zo blijken de verhalen vol seks en zweet het meest beheerste antwoord op Bosch.

Nieuwe Lusten is te zien t/m 31 december 2016 in MOTI, Breda

Nieuwe lusten., Hans Maarten van den Brink (red), diverse auteurs, uitgeverij De Geus

1. Circus Jeroen Bosch, Andere Tijden http://www.npo.nl/andere-tijden/30-01-2016/VPWON_1250551