metropolis m

Wanneer hedendaagse kunstenaars gevraagd wordt om nieuw werk te maken dat aansluit of uitgaat van het Panorama van Mesdag in Den Haag, kan ik me voorstellen dat zij geneigd zouden zijn om met behulp van de moderne technologie een soort eigentijds spektakel te creëren. Het originele werk was immers destijds vooral bedoeld om de toeschouwer versteld te doen staan en mee te laten zuigen in een niet bestaande werkelijkheid die verdraaid veel op de echte wereld leek.

De aantrekkingskracht van panorama’s verdween met de komst van bewegend beeld in de vorm van film en televisie. Tegenwoordig is iedereen door de komst van 3D-cinema en virtual reality gewend geraakt aan de meest sensationele beelden. Mesdags panorama heeft nog steeds een charme die denk ik voortkomt uit bewondering voor de precisie waarmee het werk gemaakt is en de tegelijk ouderwetse manier om de toeschouwer tot een nieuwe wereld te laten toetreden.

Broos

In opdracht van het museum hebben kunstenaars Zeger Reyers en Pietertje van Splunter, die samenwerken onder de naam Broos en fotograaf Gerco de Ruijter ieder een nieuw werk gecreëerd dat ingaat op het fenomeen panorama. Ook zijn twee eerdere videowerken van Reyers en een aantal landschapsfoto’s van De Ruijter in de tentoonstelling opgenomen.

Broos ontwierp een houten stellage voor hun Panorama Continuüm dat qua vorm verwijst naar de glazen cilinder waarop Mesdag het panorama destijds schetste, nu is een uitvergrote versie ervan in het museum geplaatst. In tegenstelling tot het originele werk, waar de lucht de kijker omringt, is de hemel (of een deel ervan) nu naar beneden getrokken en als het ware gevangen in het museum in de vorm van een halve ovaal. De bezoeker kan om het werk heen lopen en eromheen bewegen en wordt er dus niet door omsingeld zoals in Mesdags panorama. In de ovaal zweven wolken voorbij en vliegen meeuwen af en aan terwijl zij hun kenmerkende geluiden maken, zowel beeld als geluid komen op je af en vervagen weer met het wegvliegen van de vogels. De meeuwen zijn tot stand gekomen in samenwerking met videogame-designer Rob Bothof en worden door de computer gestuurd volgens natuurkundige wetten, waardoor de bewegingen steeds anders zijn. Het betreft hier dus geen herhalingen van vooraf gecreëerde beelden, maar eerder een soort kunstmatige toevalligheden die eigen zijn aan de natuur.

Vaak zijn de uitgestrektheid van de hemel en vliegende vogels binnen de beeldende kunst metaforen voor vrijheid, grenzeloosheid of verlangen. In het werk van Broos is de bewegingsvrijheid van de vogels beperkt en de lucht is tot een afgebakend brokje gevormd, het geheel is een museumstuk geworden en biedt alleen nog een verwijzing naar de natuur. Met het originele panorama was het belangrijkste doel om een deel van Scheveningen zo realistisch mogelijk na te bootsen, zodat men zich op deze plek zou wanen. Nog steeds is het een belangrijk streven voor bijvoorbeeld cineasten om films zo echt mogelijk te laten lijken. Broos heeft met hun Panorama Continuüm weliswaar gebruik gemaakt van technologische middelen die eigen zijn aan onze tijd, toch straalt het werk niet uit dat alle toeters en bellen uit de kast zijn gehaald om een sensationeel beeld tot stand te brengen. Dit maakt het werk sterker, omdat het op een subtiele manier een deel van de natuur suggereert weer te geven en tegelijk uit volledig andere middelen tot stand is gekomen. Net als in het originele panorama wordt een illusie gecreëerd, die weliswaar bijzonder is en tegelijkertijd de kijker niet volledig ‘bedriegt’: wij mogen er bewust van zijn dat er sprake is van een niet bestaande realiteit.

De Ruijter heeft voor zijn videoprojectie Ringdijk gebruik gemaakt van een fisheye-cameralens waardoor een eindeloos ronddraaiend landschap ofwel panorama van populieren tot stand is gebracht. Hier is gebruik gemaakt van een techniek die al bijna een eeuw oud is, de ronddraaiende silhouetten van de takken roepen een nostalgisch gevoel op. Tegelijkertijd zijn de beelden als tijdloos te ervaren, iedereen heeft wel eens in zijn leven vanuit een rijdende auto (van waaruit de beelden ook opgenomen zijn) omhoog gekeken en de bomen met daarachter de lucht aan zich voorbij zien schieten. In het videowerk komt er als het ware geen einde aan, omdat de beelden zich in een loop steeds weer herhalen. Hierdoor hebben de vormen soms een vervreemdend effect en lijkt er in dit werk eerder sprake te zijn van een vervorming van de realiteit dan een nabootsing ervan.

In de tentoonstelling is een mooie balans gevonden tussen de hedendaagse werken en het originele panorama. Het benadrukt de onmogelijkheid van kunst om de natuur feilloos na te bootsen maar wel bewust te kunnen maken van illusies die onderdeel van onze dagelijkse realiteit zijn geworden.

Panorama Continuüm
Panorama Mesdag Den Haag
t/m 3.10.2016

Bron beeld homepage

Eline van der Haak

is fotograaf, filmmaker en onderzoeker

Recente artikelen