metropolis m

Tiong Ang, ‘A Year of Living Dangerously’, a double channel video installation HD digital film [about 14 minutes] on monitors pedestals and columns

Wat is de toekomst van het verleden als de herinnering eraan is uitgewist? Kunstenaars uit Nederland en Indonesië richten zich in Rethinking Home op de reconstructie van een (gedeeld) verleden.

Rethinking HOME is het resultaat van een onderzoeksperiode waarin zes kunstenaars uit Nederland en vijf kunstenaars uit Indonesië met elkaar in dialoog gingen over het begrip ‘thuis’. De tentoonstelling maakt deel uit van de kunstmanifestatie Koneksi-Connectie, een project waarin historische en hedendaagse banden tussen Indonesië en Nederland worden verkend vanuit uiteenlopende artistieke velden, waaronder beeldende kunst (pop)muziek en performance. Koneksi-Connectie is een initiatief van Stichting Tastbaar Verleden naar aanleiding van zeventig jaar Indonesische onafhankelijkheid.

In de politiek, de wetenschap en de kunsten: er is sprake van een groeiende fixatie op onderwerpen als thuis, worteling en nationale identiteit in relatie tot migratie en multiculturalisme.[1] Wat voor verbeeldingen, definities en kaders draagt Rethinking HOME aan om ons denken over het concept thuis aan te scherpen, te problematiseren of te ontwrichten?

Het thuis zoals verbeeld in de installatie Counter Memory 010 van Kaleb de Groot en Iben Trino-Molenkamp is een plek die wordt getekend door geschiedenissen van pijn en geweld. Tijdens de Atjeh-oorlog (1873-1914) werd de (moslim)gemeenschap van het dorp Likat vermoord door het Nederlandse leger. Een historische foto toont het gruwelijke resultaat van de slachting in een compositie die sterk doet denken aan de iconische foto van de My Lai burgerslachtoffers in de Vietnamoorlog (Q: And babies? A: And babies). Kijken is een daad met consequenties: de Vietnamfoto schokte de wereld en werd dé visuele drager voor het antioorlog-protest. De foto van de Likatslachting zette niet aan tot een dergelijke omwenteling. Ondanks de openbare aanwezigheid van vergelijkbare documenten in verschillende nationale archieven (KITLV, Museum Bronbeek, Tropenmuseum), representeert deze foto juist het wegkijken in de Nederlandse geschiedschrijving voor het koloniaal geweld in Atjeh en het uitblijven van erkenning of spijtbetuiging. Naast de historische foto bestaat de installatie uit een video die in beeld brengt hoe het trauma van Likat tot op het heden invloed heeft op de manier waarop de nabestaanden zich verhouden tot Nederland. Counter Memory 010 is niet alleen een poging om een onderbelichte kant van de koloniale geschiedenis in herinnering te brengen en gemarginaliseerde stemmen hoorbaar te maken, ook schetst het een voorstel voor het creëren van een monument dat het trauma materialiseert. Kan een monument bijdragen aan het thuisgevoel, als een manier om greep te krijgen op een plek en zijn geschiedenis?

Kaleb de Groot en Iben Trino-Molenkamp

Tiong Ang, ‘A Year of Living Dangerously’, a double channel video installation HD digital film [about 14 minutes] on monitors pedestals and columns

Ook A Year of Living Dangerously van Tiong Ang nodigt uit tot reflectie op de wijze waarop pijnlijke geschiedenissen herinnerd worden. De kern van het werk bestaat uit een reperformance van een scene uit The Year of Living Dangerously (Peter Rear, 1982, Australië), een (fictie)film over de aanloop naar de militaire coup van 1965 en de anticommunistische zuivering die daarop volgde. Deze periode in de recente politieke geschiedenis is een taboe in Indonesië, er wordt na vijftig jaar nog steeds nauwelijks over gesproken. Wat is de toekomst van het verleden wanneer de herinnering eraan is uitgewist? Tiong Ang zoekt in dit werk een manier om deze periode bespreekbaar en invoelbaar te maken. Zijn keuze voor een reperformance van (gefictionaliseerd) trauma is niet vernieuwend maar nog altijd relevant als een middel voor het exploreren van affect als methode voor het belichamen en aanvullen van hiaten in de geschiedenis.

Kaleb de Groot, digital print on paper

Tintin Wulia, 40,000 Homes and a Sense of Security, installation comprising 1000 postcards in perspex, 550 x 240 cm, 2016

Duizelingwekkend is de metershoge toren van ansichtkaarten die Tintin Wulia vanuit verschillende locaties aan zichzelf liet toesturen. Op elk van de ansichtkaarten is een letter gestempeld; achter elkaar geplaatst in een cirkelvormig fries zijn ze te lezen als een verhaal. De voorzijde van de ansichtkaarten is zwart geverfd, maar wie goed kijkt ontwaart grillige sporen van contact en wrijving: vingerafdrukken die refereren aan de ketens van arbeid, distributie en consumptie waarin ansichtkaarten circuleren. 40.000 Homes and a Sense of Security analyseert de ontwikkeling van het postbedrijf in relatie tot kolonialisme, natievorming, globalisering en (politieke) surveillance. Hoe worden de fysieke en digitale sporen die we in de wereld achterlaten door overheden, bedrijven en criminele organisaties gebruikt om ons te identificeren, te verhandelen en te controleren? Het thuis dat Wulia schetst, bevindt zich daar waar we traceerbaar zijn.

Jennifer Tee, 1 ‘Tampan Ship of Souls’, tulip petals collage, 190 x 170 cm, 2016, 2 ‘Tampan Tree of Life’, tulip petals collage, 165 x 150 cm, 2016

Jennifer Tee, 1 ‘Tampan Ship of Souls’, tulip petals collage, 190 x 170 cm, 2016, 2 ‘Tampan Tree of Life’, tulip petals collage, 165 x 150 cm, 2016

Jennifer Tee verweeft persoonlijke en culturele geschiedenissen in Tampan Ship of Souls, een werk dat bestaat uit twee monumentale wandkleden met fraaie patronen uitgevoerd in gedroogde tulpenblaadjes. Tampan Ship of Souls is geïnspireerd op schepenkleden (zgn. palepai en tampan) uit Zuid-Sumatra, die werden gebruikt in ceremonies ter ere van overgangsrituelen bij dood, geboorte en huwelijk. Het motief op de kleden is doorgaans een gestileerd, spiegel-symmetrisch schip, met in het midden een prominente plaats voor een mast die uitloopt in de Boom des Levens. De productie van de schepenkleden, een zeer kostbaar en arbeidsintensief proces, was een direct gevolg van de bloeiende peperhandel in deze periode, die niet alleen tot economische welvaart maar ook tot culturele uitwisseling leidde. Tee’s hedendaagse vertaling verbindt de schepenkleden zowel met de migratiegeschiedenis van haar eigen familie,  die in 1950 met de boot vanuit Java vertrok vanwege de precaire positie van Chinese-Indo’s in het post-onafhankelijke Indonesië, als met de situatie van hedendaagse vluchtelingen. Het werk conceptualiseert de complexiteit en onbestendigheid van menselijke transitie, als ook de vergankelijkheid van de herinnering hieraan – uitgedrukt het langzaam vervagen van de kleurpigmenten en aroma’s van de tulpenblaadjes.

Gaat Rethinking HOME over thuis? Hoewel het thema in een aantal werken naar voren komt, is het een enigszins geforceerd kader. Wat de werken verbindt is een preoccupatie met herinnering en geheugen(verlies). Zo getuigt een aantal werken van de conditie van postmemory – de overdracht van herinneringen via generaties die een (collectief, persoonlijk of cultureel) trauma niet zelf meemaakten – als typisch voor samenlevingen met een koloniale geschiedenis. Een ander terugkerend element is de exploratie van de materiële en zintuigelijke dimensie van herinnering: hoe ruiken, voelen, proeven, klinken en bewegen herinneringen? Hoe wordt het geheugen belichaamd, gemedieerd en gematerialiseerd in historische archieven, persoonlijke memorabilia en populaire cultuur?

Rethinking HOME brengt ons niet dichterbij ‘thuis’ maar laat wel zien dat kunst kan bijdragen aan het ontstaan van een heterogeen en veranderlijk geheugen, waarin ruimte is voor frictie, dissonantie en rivaliteit tussen de verschillende emoties en herinneringen aan koloniale geschiedenissen. En dat is een urgente geste.

1 Een kleine greep uit het brede aanbod van dit jaar in Amsterdam: EYE programmeerde Migrant Image, over beeldvorming rondom de migrant; Framer Framed presenteerde Voices Outside the Echo Chamber, een tentoonstelling met nieuwe perspectieven op migratie; The Side Room toonde tijdens het festival Sorry We’re Open (onderbelichte) geschiedenissen van migratie en uitsluiting in Amsterdam; en in de Balie vond Re:Creating Europe plaats, een groot forum dat vraagstukken rondom Europese geschiedenis, cultuur en identiteit onderzocht.

Rethinking HOME, Ade Darmawan, Jennifer Tee, Agung Kurniawan, Kaleb de Groot & Iben Trino-Molenkamp, FX Harsono, Naro Snackey, Prilla Tania, Kevin van Braak, Tintin Wulia, Tiong Ang, New Dakota, Amsterdam, t/m 9.10.2016

Op zaterdag 8 oktober (van half 2 tot ongeveer half 4) houden kunstenaars Tiong Ang, en Kaleb de Groot & Iben Trino-Molenkamp een ARTIST TALK in de tentoonstellingsruimte. Zij zullen spreken over hun werk dat zij speciaal voor deze tentoonstelling ontwikkelden, gebaseerd op uitvoerig onderzoek en een productieperiode in Indonesië.

Alle foto’s Gert Jan van Rooij

Liza Swaving

is onderzoeker, curator en programmamanager Professional Doctorate Arts + Creative bij Avans Hogeschool

Recente artikelen