metropolis m

Een land dat leeft in angst. Over de vreemde geschiedenis van de bouw van een geheime Belgische basis in Congo.

België, eind jaren veertig. Twee wereldoorlogen en het begin van de koude oorlog zaaien angst. Deze angst, zo toont Sven Augustijnen ons in de tentoonstelling Le Réduit, is terug te vinden tot in Kamina (Congo-Kinshasa, voormalig Belgisch-Congo).

De tentoonstelling in La Loge in Brussel opent met een noodzakelijke tekst van de hand van Sven Augustijnen, waarin de context van zijn onderzoek geduid wordt. Eind jaren veertig werden plannen gemaakt een Belgische nationale vestiging (réduit national) en militaire basis te bouwen in Kamina in de voormalige Belgische kolonie: Belgisch-Congo. Deze nationale vestiging zou een toevluchtsoord worden voor de Belgische koninklijke familie en regering bij een mogelijke aanval van de Sovjets. Maar, de politieke ontwikkelingen halen de bouw van de regeringsstad in. Wat overblijft is een militaire basis.

In zijn tekst beschrijft de kunstenaar deze feiten op een haast cynische manier. Deze lichtelijk spottende ondertoon wordt nog sterker wanneer hij naast de tekst, die in het frans op de muur in de inkomhal aangebracht is, een compositie van twee archiefbeelden plaatst waarop te zien is hoe generaal Kestens en majoor Janssens de eerste bouwsteen van een gebouw leggen. Het begin van een absurd verhaal.

In de eerste zaal van de tentoonstelling  worden we meteen met onze neus op de feiten gedrukt. In het midden van de ruimte zien we dia’s van een onbekende fotograaf, geprojecteerd op een staand scherm. Het zijn indrukwekkende luchtfoto’s van de militaire basis in Kamina. We zien hoe deze zich uitstrekt, door het landschap kronkelt en het verdeelt.

Aan de muren zien we fotografische composities: vierkante beelden, per twee, drie of vier ingekaderd. De composities en luchtbeelden doen denken aan de fotografie van de New Topographics: beelden over een landschap beïnvloedt door de mens, ontdaan van artistieke franjes en met als doel het uiten van de topografische eigenschappen van het landschap. Getoond wordt de absurdistische bouw van een absurde militaire basis door een absurd land. Augustijnen plaatst de archiefbeelden samen en slaagt erin een compositie te tonen die het gehele project enerzijds bevraagt en bespot, maar anderzijds een grote gevoeligheid voor de schoonheid van het landschap en de invloed van de mens hierin toont.

Verstopt achter het projectiescherm zien we een kaart van de militaire basis, deze vindt aansluitingen bij de plannen, kaarten en fotoalbums in de kelderverdieping. Het zijn absurde bewijsstukken van de bouw van de militaire basis, stukken uit archieven van de krijgsmacht, gepresenteerd in een kleine ruimte gevuld met vitrines.

Deze bewijsstukken tonen een Europese visie op het Afrikaans continent, de visie van een land op zijn kolonie. Zo zien we het ontwerp van de mini-golfbaan, met een illustratie van een rijke blanke man, zittend en golfend, die bedient wordt door zwarte piccolo’s. De verheerlijking van deze blanke kolonisten zien we terug in een van de fotoalbums met portretten van de belangrijke militairen die bijdroegen aan de missie in Kamina. Een ode aan deze mannen, hun portret in het album, vergezeld van grote middeleeuwse letters.

Sven Augustijnen toont een onderzoek en het daarbij horend bewijsmateriaal. Hij laat zien hoe absurd dit ‘geheime’ Belgische project was, een nutteloze militaire basis in Belgisch-Congo. Opvallend is dat de kunstenaar hierin slaagt, zonder met de vinger te wijzen naar het bloedige koloniale verleden van België.

Het werk Le Réduit, getoond in de voormalige modernistische vrijmetselaars-tempel La Loge, voelt aan als een onwerkelijke waarheid. Het voelt alsof de tentoonstelling in een constante tweestrijd is. Enerzijds zijn er klare bewijsstukken van de Belgische actie in Kamina, anderzijds maken luchtbeelden, illustraties en kaarten het zeer moeilijk een duidelijk perspectief te krijgen op de militaire basis en de invloed ervan. Sven Augustijnen speelt dit dualisme in de tentoonstelling uit en toont geen ultieme waarheid. De kunstenaar neemt geen radicaal standpunt in, maar benadert de tentoonstelling eerder als een onderzoeker die op zoek is naar absurde gegevens van een geheime en gefaalde missie. Hij toont een verhaal met een open einde.

Alle foto’s courtesy de kunstenaar en La Loge, Brussel

Sven Augustijnen – Le Réduit, tot 19/11/16 te zien in La Loge (Kluisstraat 86, 1050 Elsene)

Axel de Marteau

is kunstenaar

Recente artikelen