metropolis m

‘I am obsessed with beauty. I want everything to be perfect, and of course it isn’t. And that’s a tough place to be because you’re never satisfied.’ De tentoonstelling in de Kunsthal in Rotterdam vangt aan met deze uitspraak van Mapplethorpe, die de invalshoek van de tentoonstelling introduceert: zijn perfectionisme. Het boek Just Kids van geliefde, vriendin en muze Patti Smith – die geportretteerd veel opduikt in de tentoonstelling – sprak ook uitgebreid over deze karaktereigenschap. Mapplethorpe wist dat hij goed was in wat hij deed – zelfs op jonge leeftijd al – en hij deed geen concessie voor zijn kunst. Deze houding is terug te zien in zijn foto’s: in de precisie van de afdrukken, zijn feilloze gevoel voor chiaroscuro en zijn oog voor de schoonheid van de objecten en lichamen die voor zijn lens kwamen. Wanneer je goed naar de bloemstillevens kijkt en de diverse portretten, valt je op hoe scherp de details in beeld worden gebracht; de donshaartjes, de texturen, hoe het licht de huid raakt, de gebarsten huid van Mapplethorpe’s leren jack.

Via verschillende uitspraken op de muren, wordt de bezoeker niet alleen bekend met de fotograaf Mapplethorpe, maar ook met de persoon. Dit is slim gedaan, want kunst en leven lopen bij Mapplethorpe innig door elkaar. Hij fotografeerde zijn vrienden, geliefden en bij zijn befaamde ‘seks-foto’s’, de expliciete homoseksuele BDSM-foto’s, waar mensen als eerst aan denken wanneer ze de naam Mapplethorpe horen, wilde hij dat iedereen wist dat hij geen toeschouwer was, maar deelnemer. (Een van de uitspraken op de muren leest: ‘If I am at a party, I want to be at a party. Too many photographers use the camera to avoid participating in things. They become professional observers.’)

Hoewel seks wordt erkend als belangrijk motief, laat het retrospectief in de Kunsthal zien dat het oeuvre van Mapplethorpe breder is. Mapplethorpe’s favoriete genres krijgen in de tentoonstelling evenveel ruimte en aandacht: de vroege polaroids, zijn zelfportretten, de portretten van vrienden en bekenden uit de kunstwereld, de naakten, de bloemstillevens en de homo-erotische foto’s. Nergens wordt overigens gewaarschuwd dat de tentoonstelling expliciete, seksuele afbeeldingen bevat. De foto’s die voorheen provoceerden, zijn kennelijk mainstream geworden.

De onverschrokken weergave van homo-erotiek en sadomasochistische activiteiten zorgde in het verleden voor de nodige commotie in politiek conservatieve kring. In de tentoonstelling is op een muurtekst te lezen dat de directeur van de Corcoran Gallery of Art in Washington DC, de retrospectieve tentoonstelling Robert Mapplethorpe: The Perfect Moment in 1988 (die met publieke gelden gesubsidieerd werd) slechts een paar weken voor deze zou openen, annuleerde. Toen de tentoonstelling in het daaropvolgende jaar doorreisde naar het Contemporary Arts Center in Cincinnati, werd directeur Dennis Barrie gearresteerd vanwege het tonen van expliciet beeldmateriaal. Uiteindelijk werd Barrie vrijgesproken, maar het werk van Mapplethorpe zou gehuld blijven in controverse.

En expliciet, dat zijn de foto’s. Sommige bezoekers slaan deze series in de tentoonstelling dan ook in zijn geheel over, anderen komen schuchter en giechelend wat dichterbij en bekijken de series zwarte naakten of homo-erotische BDSM-foto’s juist aandachtig. De beelden veroorzaken weliswaar vandaag de dag geen controverse meer, het blijft spannend.

Door zijn perfectionisme als uitgangspunt te nemen, neemt de tentoonstelling (en de Kunsthal) positie in tegen de conservatieve kritiek. Alle foto’s van Mapplethorpe worden op gelijke voet behandeld en gepresenteerd onder dezelfde noemer van wat Mapplethorpe ‘perfectie in vorm’ noemde. Precisie, zijn oog voor balans en detail en technische meesterschap, daar draait het om. Daarbij zag hij schoonheid in alles: een bloemstilleven, een portret van een Afro-Amerikaanse lover of een bondage situatie.

In Rotterdam worden ook zijn befaamde X, Y, Z-portfolio’s getoond. X, met de homo-erotische foto’s, verscheen in 1978 met een gedicht door Paul Smith, Y, de bloemstillevens, verscheen in 1978 met een gedicht van Patti Smith, en Z, met de portretten van Afro-Amerikaanse mannen, verscheen in 1981 met een essay van Edmund White. De teksten van Paul Smith, Patti Smith en Edmund White worden naast de foto’s tentoongesteld en het loont de moeite om deze te lezen, ze zijn prachtig. Edmund White merkt in de context van portfolio Z treffend op: ‘When Robert Mapplethorpe looks at black men, he sees them in two of the too few modes of regard available to a White American today: he sees them either esthetically or erotically’. Hij vervolgt (…) ‘In these pictures Mapplethorpe looks at the black male body as a thing of beauty.’

Wat bij de rondgang in Rotterdam weer eens duidelijk wordt is hoe invloedrijk Mapplethorpe is geweest. Als geen ander heeft Mapplethorpe hordes van fotografen na hem beïnvloed, in Nederland bijvoorbeeld Erwin Olaf. Op een moment dat zijn kinderen alle aandacht opeisen en de vader wat uit zicht raakt, is het goed om zijn werk weer eens in volle omvang te kunnen bewonderen.