metropolis m

Twee robots, A Plot en B Plot, worden wakker en converseren over Liberty, een beautyblogger op wie het robothondje C Plot verliefd geworden is. Samen met drie Gebruikers, die in het stuk te zien zijn op schermen terwijl ze langzaam om palen heen draaien, smeden de twee robots plannen om C Plot in contact te brengen met Liberty. Er zijn echter verschillende lekken in het systeem. Deze lekken blijken achteraf een aanval te zijn die Liberty het leven kost. In het tweede bedrijf lijkt Liberty echter nog te leven, wanneer ze op een zwembadfeest verschijnt. Er ontstaan steeds meer lekken en waarheid en fictie worden steeds minder duidelijk onderscheidbaar. In het laatste bedrijf reizen we terug in de tijd en blijkt Liberty nog te leven. Enkel C Plot en Liberty weten wat de toekomst brengt en proberen de twee robots en de Gebruikers te waarschuwen. Die denken echter dat er een complot gesmeden wordt, waardoor het opnieuw ontstaan van lekken onvermijdelijk is.

Vrijheid

Het verhaal van Sprung a Leak zit boordevol emoties. Evans exploreert voor een belangrijk deel ook de wisselwerking tussen intelligentiequotiënt en emotionele quotiënt. Robots kunnen denken, maar kunnen ze ook voelen? En willen we dat wel? We creëren artificiële intelligentie vanuit praktische overwegingen, maar denken tegelijk graag dat emoties strikt menselijk zijn. In een televisieserie als Westworld, waarvan net het geprezen eerste seizoen verschenen is, leidt de confrontatie tussen mensen en robots met emotionele capaciteiten tot grote vragen en vooral grote gevaren. Als robots immers het onderscheid tussen zichzelf en mensen zelf niet kunnen opmerken, waar bevindt de werkelijke grens zich dan nog?

Het belangrijkste personage in Sprung a Leak is zonder twijfel Liberty. Zij is immers de metaforische katalysator van het geheel. Het netwerk tussen robots (machines) en mensen wordt verbroken, en precies op dat moment, dat duidelijk een aanval is waarvan de dader ongenoemd blijft, verliest Liberty het leven. Is het eerlijk te denken dat vrijheid dezelfde betekenis blijft hebben in een wereld waarin robots een eigen leven gaan leiden? In Westworld creëren mensen een amusementspark bevolkt met sterk op mensen gelijkende robots. Mensen nemen de vrijheid zich tegen betaling aan deze robots te vergrijpen. Ze misbruiken met andere woorden hun artificiële intelligentie voor hun eigen entertainment. De robots zijn ervan overtuigd dat ze een zelfstandig leven leiden, maar functioneren binnen voorgeschreven loops. Het concept ‘vrijheid’ wordt op deze manier zeer betwistbaar, ook voor de zogenoemde ‘Guests’, die door deze loops tot bepaalde acties en gedragingen aangezet worden. 

Digitale gevaren

Niet alleen de creatie en het gebruik van robots staat in Evans’ stuk ter discussie. Ook de digitale verbondenheid tussen de menselijke gebruikers en de machines staat centraal. Het is niet moeilijk te bedenken dat de metalen palen waarrond de gebruikers zich traag en bijna verleidelijk wentelen symbool staan voor de internetverbinding en onze inmiddels niet meer weg te denken verwevenheid met digitale technologie. De dood van Liberty is heel symbolisch omdat ze veroorzaakt is door een datalek. Datalekken en klokkenluiders, zoals Edward Snowden en Julian Assange, zijn symptomen van onze gedigitaliseerde eenentwintigste-eeuwse samenleving.

De digitalisering van informatie is een vorm van democratisering, maar creëert ook gevaren. De toegang tot informatie is in onze samenleving gepolitiseerd en gekapitaliseerd. Het is het belangrijkste consumptiemiddel geworden. Dat maakt de verbinding tussen het digitale systeem en menselijke gebruikers erg delicaat, zoals de relatie tussen de Gebruikers en de robots in Sprung a Leak. Wanneer mensen en robots onder elkaar informatie uitwisselen, blijkt hun relatie onvolmaakt en hun vertrouwen onvolledig. De Gebruikers kunnen zich net niet voldoende identificeren met de robots, die nochtans geprogrammeerd zijn om zich zo menselijk mogelijk te gedragen.

Digitale informatieverwerking kan bovendien beschouwd worden als een wapen. Zo worden buitenlandse leden van terreurorganisaties gerekruteerd via sociale media, gebruiken terreurnetwerken het internet om hun propaganda te verspreiden en zijn cyberaanvallen al lang niet meer zeldzaam. Op veel kleinere schaal heeft ieder van ons weleens een phishingbericht ontvangen. Gebruikers weten echter zelden wat ze met deze digitale angst moeten aanvangen. Meer informatie zoeken en consumeren lijkt de enige oplossing.

Toekomst

Cécile B. Evans geeft met haar door robots opgevoerde toneelstuk een reflectie op de huidge verbondenheid van mensen (‘gebruikers’) met digitale technologie en legt de relatie van wederzijdse afhankelijkheid tussen beide bloot. De democratisering van een digitaal netwerk en de omgang met de constante informatiestroom zijn tekenen van een veranderende samenleving, waarvan Evans enkele symptomen mooi op een rijtje zet. Sprung a Leak onderscheidt zich ten eerste van een doorsnee toneelstuk door automatisch in een loop afgespeeld te worden, en ten tweede door de bezoeker vrij door de ruimte te laten bewegen. Net als elk ander goed toneelstuk is het ook een fantasierijk en metaforisch verhaal, met voor kijkers herkenbare emoties en personages. De grens tussen realiteit en fictie vervaagt niet alleen in het toneelstuk, maar ook binnen het digitale netwerk waarover Sprung a Leak gaat. Hoe weet je immers zeker of foto’s en berichten op het internet waar zijn?

De originaliteit van Sprung a Leak zit ‘m voornamelijk in de uitvoering. Voor de programmering van de robots en de installatie en coördinatie van alle digitale elementen van de presentatie rekent Evans op een heel team van experts. Hoewel digitale kunst en tentoonstellingen nog verre van evident zijn, ontwaakt er stilaan een generatie kunstenaars die in het digitale tijdperk geboren en getogen is. De meeste kunstenaars flirten slechts met het digitale als ware het een hulpmiddel, een medium tussen andere media, een onontgonnen discipline, maar Evans maakt vaker digitale kunstwerken. AGNES, een website dat ook een kunstwerk is en op een uitdagende – eigenlijk zelfs griezelige – manier haar persoonlijke karakter aan de gebruiker onhult, werd gemaakt in opdracht van de Serpentine Galleries en curator Hans Ulrich Obrist, die gelooft in een digitale toekomst voor de kunsten. “We are already starting to witness visionary acts of digital curating, and curating will surely change as a generation native to digital tools begins to develop new formats,” schreef hij in 2014. Wat Cécile B. Evans betreft heeft hij alvast gelijk.