metropolis m

It Won’t Be Long Now, Comrades! bij Framer Framed (2017). Overzichtsfoto door Eva Broekema

Het is dit jaar precies een eeuw geleden dat de Russische Revolutie uitbrak. Een verjaardag waarbij het woord verjaardag meteen wat ongepast lijkt. Wat valt er immers te vieren aan een revolutie die direct en indirect aan velen het leven heeft gekost? In zekere zin is het precies deze reactie die het uitgangspunt vormt voor de tentoonstelling It Won’t Be Long Now, Comrades! bij Framer Framed in Amsterdam, waaraan dertien hedendaagse kunstenaars uit Oost-Europese, postcommunistische landen bijdragen.

Volgens de curatoren Katia Krupennikova en Inga Lāce wordt door de terechte focus op het veroordelen van totalitaire dictaturen en haar gruwelijke daden soms vergeten dat de oproep tot zelforganisatie en verzet, en de opkomst van emancipatoire idealen en bewegingen, door hetzelfde revolutionaire denken zijn geïnspireerd. Door alternatieve geschiedenissen te tonen willen ze een nuancering bieden aan de clichés en stereotypen die over het Oost-Europese communisme bestaan. Maar de tentoonstelling wil verder reiken. De curatoren stellen dat ze de gebruikelijke scepsis over revoluties en de focus op de manieren waarop zij falen, willen vermijden. Ze willen juist kijken naar de potentie van hedendaagse revoluties om toekomstige verandering teweeg te brengen.

Nikolay Oleynikov, foto © Eva Broekema

Opvallend genoeg is dit optimisme in eerste instantie niet direct terug te zien in de tentoongestelde werken. De in het oog springende installatie van Nikolay Oleynikov is zelfs nadrukkelijk pessimistisch. Naast de ingang hangen beddengoed en handdoeken waarop een collage is gemaakt van lappen bedrukt textiel, franjes, geborduurde dichtregels en losse kreten zoals “YOU LEFT ME WHY?” In een bijgevoegde tekst lees ik dat de kunstenaar het tijdens de slaap verlaten worden door een geliefde, verbindt aan het verliezen van de wil tot politiek verzet. Het werk draagt de veelzeggende titel: IN A COLD SWEAT I JUMPED OUT OF MY BED, I DREAMT THAT UPRISING WAS NO LONGER POSSIBLE…(2016).

Drie andere kunstenaars (Gluklya, Nikita Kadan en Tigran Khachatryan) stellen recente momenten van protest en revolutie centraal. Respectievelijk de protesten in Rusland tegen Poetin, in de jaren 2009 – 2015, de Euromaidan demonstraties die in 2014 in Oekraïne plaatsvonden, en de Electric Yerevan protesten van de zomer van 2015 in Armenië. Ondanks dat de kunstenaars zich verhouden tot zeer verschillende contexten en bewegingen, hebben ze gemeen dat de twijfel over de uitwerkingen van de gebeurtenissen in het werk aanwezig zijn. Tegelijkertijd roepen ze de vraag op in hoeverre het onrecht dat de aanleiding vormde voor de demonstraties, als een ‘erfenis’ van het communisme gezien kan worden.

Nikita Kadan, Foto © Eva Broekema

In de installatie Limits of Responsibility (2014) van Nikita Kadan bijvoorbeeld, worden dia’s geprojecteerd van een groentetuin die in 2014 te midden van de chaos van de Euromaidan demonstraties werd opgericht in het centrum van Kiev en later door de oproerpolitie werd vernietigd. Naast de dia’s wordt een agrarische tentoonstellingsconstructie uit de Sovjettijd getoond met in het midden enkele groenteplanten. Kadan heeft daarbij door een simpele ingreep de onzekere toekomst na Euromaidan gevangen; op de plek waar vroeger tekst en uitleg stond, is nu enkel een leeg oppervlak te zien.

Een werk dat wel nadrukkelijk de positieve resultaten van activisme toont, is What has our struggle given to me? (2010 – heden) van Andreja Kulunčić. Zij bouwde een ‘gereedschapskist voor gezamenlijke actie’, die langs meerdere Kroatische steden en regio’s heeft gereisd. In het achterste gedeelte van de expositieruimte staat een houten object opgesteld met kaarten waarop uitleg wordt gegeven over de begrippen die verband houden met zelforganisatie; zoals syndicalisme, consensus en de bereidheid tot industriële actie. De video die bij deze installatie wordt vertoond, laat arbeiders aan het woord die zich met succes verzet hebben tegen de privatisering van ‘hun’ fabriek. Een oudere vrouw vertelt dat ze met andere medewerkers dagenlang protesteerde in Zagreb, waardoor de publieke opinie zich ten gunste van hun strijd keerde. Een andere man vertelt hoe er in de fabriek waarin hij werkt nu voor het eerst sprake is van zelfbestuur. Zowel onder het socialisme als onder het kapitalisme was er een autoritaire directeur die de lakens uitdeelde.

Karol Radziszewski, Foto door Marlise Steeman 

Een van de meeste ambitieuze werken van de tentoonstelling, QAI/Revolution (2017) van Karol Radziszewski, is in eerste instantie tamelijk ontoegankelijk. Aan een muur en in een vitrine worden collages getoond van tekst en foto’s, met slechts enkele roze markeringen als houvast. Er valt te lezen dat in de Sovjet-Unie van na de revolutie (als een van de eerste landen ter wereld) homoseksualiteit voor ongeveer twee decennia lang werd gedecriminaliseerd. Op een andere pagina valt te lezen dat Radziszewski in 2005 de eerste openlijk homoseksuele tentoonstelling in Polen organiseerde. Deze informatie blijkt onderdeel te zijn van het door Radziszewski zelf opgezette Queer Archives Institute, een eenmansinstituut dat de geschiedenissen van queer gemeenschappen verzamelt, digitaliseert en tentoonstelt. Het Queer Archives Institute opereert internationaal, maar heeft een speciale focus op Oost-Europa. Daarnaast brengt Radziszewski sinds 2005 het tijdschrift DIK Fagazine uit. De laatste editie, de onderdeel is van de tentoonstelling en de titel Homosexualité Communiste? Draagt, bevat interviews met queer figuren uit postcommunistische Oost-Europese landen.

Karol Radziszewski, foto door Eva Broekema

The Queer Series

De dag na de opening bij Framer Framed spreekt Radziszewski bij The Queer Series, een door het gelijknamige Amsterdamse initiatief georganiseerde avond, over homoarchieven. Voorafgaand aan zijn lezing laat Radziszewski de film Kisieland (2012) zien. In deze film volgen we de flamboyante figuur Ryszard Kisiel, die in de jaren voor de val van de muur het eerste Poolse homotijdschrift Filo oprichtte. Naar aanleiding van de vele homo-erotische foto’s die Kisiel in de jaren tachtig maakte, vraagt Radziszewski hem opnieuw enkele foto’s te maken met een door Radziszewski ingeschakeld model. Terwijl ze door zijn archieven gaan, vertelt Kisiel dat het beeld van totale onvrijheid, dat sommige mensen over communistisch Polen hebben, niet geheel correct is. Homoseksuelen werden vervolgd en gestigmatiseerd, maar op sommige afgeschermde plekken was het voor homo’s mogelijk om hun homoseksualiteit te uiten.

Karol Radziszewski, foto door Eva Broekema

Na de film vertelt Radziszewski over wat hem motiveerde om DIK Fagazine en het QAI op te zetten. Toen hij voor z’n moeder uit de kast kwam, antwoordde zij dat homoseksualiteit geïmporteerd was uit het Westen en dat het niet bestond in Polen of Oost-Europa. Het zette hem ertoe aan te zoeken naar verhalen, foto’s, films, brieven en boeken van Oost-Europese homoseksuelen. Met iedere persoon die hij interviewt en ieder stuk documentatie dat hij vindt, ontsluit hij een rijke geschiedenis die in sommige landen pas sinds enkele jaren getoond mag worden. Door te laten zien dat ‘het afwijkende’ altijd al aanwezig is geweest, toont hij de ridiculiteit van pogingen om te bepalen wat bij een maatschappij of cultuur hoort en wat niet.  

Het blijken autonome individuen zoals Kisiel en Radziszewski die met hun durf de weg bereiden voor een meer open samenleving. Binnen de context van de tentoonstelling bij Framer Framed geven Radziszewski’s projecten DIK Fagazine en QAI/Revolution (2017) daarmee de meest hoopvolle aanzet tot handelen: vind gelijkgestemden en creëer een eigen wereld middels tekst, beeld en film. Wie weet dienen zich in de toekomst meer mensen aan die haar willen bewonen. Van een herwaardering van revoluties lijkt daarmee geen sprake, alhoewel, misschien is het wel een kwestie van een andere definitie? Is het mogelijk dat een revolutie zo klein is dat zij slechts door een of enkele individuen wordt gevoerd?

It won’t be long now, comrades!, Framer Framed, Amsterdam, 14.09.2017 – 12.11.2017. 

The Queer Series is een serie die in 2016 werd opgericht bij Framer Framed en gecureerd wordt door Bas Hendrikx en Léon Kruijswijk. De evenementen in 2017 worden gecureerd door Léon Kruijswijk en worden georganiseerd op de locaties van: ROZENSTRAAT, NEVERNEVERLAND en Framer Framed.

Jorik Amit Galama

is filmmaker en schrijver

Recente artikelen