Vincent Vulsma, In the Hold, Installation view, 2018
Vincent Vulsma – de eeuwenoude coördinaten van de wereldhandel
Als eerste kunstenaar in het nieuwe jaarprogramma Undercurrents van Hotel Mariakapel buigt Vincent Vulsma zich over de erfenis van de eeuwenoude transatlantische handel van Nederland.
Vincent Vulsma (1982) weet in zijn werk strakke, modernistische esthetiek te verbinden met de omstandigheden die nodig zijn om tot een dergelijk vormideaal te komen. Die omstandigheden zijn niet bepaald fraai. In de presentatieruimte van Hotel Maria Kapel in Hoorn maakt hij subtiel duidelijk hoe zowel de kunstinstelling als de kunst onderdeel zijn van een systeem dat gestoeld is op onderdrukking.
In de tentoonstelling liggen diagonaal door de ruimte zeven kubusvormige blokken gemaakt van pure indigo. De eerste zes liggen met een gelijkmatig afstand uit elkaar, de laatste is aan het andere uiterste van de zaal geplaatst. De blauwe blokken zijn ondanks hun strakke vorm zichtbaar handgemaakt, aan de randen is het samenpersen van de grondstof te zien. De kleur en het ritme waarmee de blokken langs de andere werken bewegen in het witgeschilderde interieur van de voormalige kapel maken het een fijn geheel om naar te kijken.
De kunstenaar laat andere werken zien die ook over abstractie en reductie gaan. In een vitrine liggen de logboeken van het schip Vrouw Johanna Cores. Met deze boekhouding werd precies bijgehouden wat de positie was van het schip (aan de hand van westerlengte en noorderbreedte). De plaatsing van de indigo blokken in de ruimte is afgeleid van de positie van het schip tijdens een reis in 1759. Elk blok beschrijft een etappe van de reis van het schip aan de hand van de dagelijks bijgehouden coördinaten. Ook werd bijgehouden wat er in het ruim werd vervoerd en wat tegen welke prijs werd verkocht. Het schip behoorde tot de Middelburgse Commercie Compagnie die, evenals grotere compagnies, slavenhandel dreef. Dit wordt duidelijk op de pagina die ligt opengeslagen waar in de kolommen, onderverdeeld met de letter MVIM (Man, Vrouw, Jongen, Meisje), mensen zijn gereduceerd tot cijfers. Het is wat Vulsma in zijn werk laat zien: de intentie om iets te reduceren is in wezen onderdeel van hetzelfde modernistische project dat slavenhandel mogelijk maakte. In de tentoonstelling is te zien hoe complex de effecten zijn van het nastreven van eenvoud.
Logboeken Vrouw Johanna Cores, Zeeuws archief
Vincent Vulsma, Return, 2017-ongoing, detail
Vulsma vertelt dat hij voor elke volgende plek waar het werk te zien is, nieuwe blokken aan de reeks Return zal toevoegen. Het indigopoeder dat daarvoor nodig is moet (uit planten) worden geëxtraheerd door arbeiders in India Door het zware, vaak slecht betaalde, werk expliciet onderdeel te laten zijn van de tentoonstelling, legt Vulsma een verband tussen de historische koloniale uitbuitingen en de scheve actuele economische verhoudingen. In het begeleidende essay stelt Irene de Craen, de artistiek leider van Hotel Mariakapel, dat moderne kunstinstellingen afhankelijk zijn van economische systemen die gebaseerd zijn op uitbuiting. De tentoonstelling bekritiseert dus ook instellingen die samen de kunstwereld vormen,inclusief Hotel Mariakapel. Door de arbeidsintensieve productie uit te besteden, bekent Vulsma niet onschuldig te zijn aan die praktijken.
Vincent Vulsma, 25˚46' 59.9988'' N 75˚30' 0'' W [10071759], 2017, detail Return, 2017-ongoing
Het besef dat er leed schuilgaat achter historische en hedendaagse economische systemen is nog niet tot iedereen evengoed doorgedrongen. Het debat over omgang met de vermeende helden uit de Nederlandse geschiedenis, illustreert dit probleem. Zoals ook een korte wandeling door Hoorn de indruk geeft dat de stad vooral heel erg trots is op de verbondenheid van het stadje met de Verenigde Oost Indische Compagnie. In de winkelstraat is het VOC logo met tegels ingelegd, op een plein staat een groot standbeeld van J.P. Coen en de grootste lokale politieke partij heet VOChoorn. De tentoonstelling stelt de kritiekloze omarming van die tijd ter discussie.
Vincent Vulsma, Guinea (1756-1773), 2017, detail
Vincent Vulsma, In the Hold, Installation view, 2018
In het werk Voyage #6 van Vincent Vulsma is de reis verbeeld die Vrouw Johanna Cores tussen 1762-63 aflegde. Als ondergrond zijn handgeweven stukken stof gebruikt waar een laserstraal de coördinaten uit brandde. De gaten in het doek beschrijven een driehoeksroute. Vanuit startpunt Middelburg voeren wapens en buskruit mee naar West-Afrika, waar door geweld tot slaaf gemaakte mensen werden ingescheept naar Curacao om te worden geruild tegen luxegoederen die vervolgens weer naar Nederland werden gebracht. De gegevens zijn in de administratie nog exact te achterhalen. Ook voor dit werk geldt dat de vorm een geschiedenis van geweld verbergt, die haar bestaan zowel te wijten heeft als dankt aan de nauwkeurige boekhouding.
Vincent Vulsma, Voyage #6 (1762-1763), 2017, detail
Vincent Vulsma, Voyage #6 (1762-1763), 2017, detail
De reeks werken met de titel Guinea verwijst naar andere reizen uit de vloot van de MCC. Door de VOC werden katoenen stoffen geïmporteerd uit India, welke in de (trans-Atlantische) driehoeksreizen door slavenhandelaren werden geruild tegen mensen in de landen aan de Golf van Guinee (West-Afrika). De stof was een gebruiksgoed, er zijn dan ook geen historische stukken textiel bewaard gebleven. Vulsma liet katoenen doeken weven om de handelsbewegingen van het schip te documenteren. Hiervoor digitaliseerde hij eerst de coördinaten die in de logboeken te vinden zijn van de reizen over de verschillende jaren dat het schip in de vaart was. In de titel van de afzonderlijke werken wordt aangegeven hoe veel schijfruimte de afzonderlijke bestanden innemen. De binaire code is geweven in de doeken, die voor het (menselijk) verstand geen betekenis heeft. Alleen een computer zou iets met deze patronen kunnen. Het enige wat zichtbaar is, is de abstractie. Zelf noemt Vulsma het dataopslag, waarbij onzichtbaar is wat er is opgeslagen. Misschien is het een aanwijzing naar wat we niet kunnen zien en ervaren aan het menselijk leed dat verborgen zit in de productieketens van het kapitalisme.
Vincent Vulsma – In the Hold, Hotel Maria Kapel, Hoorn, 19.01 t/m 24.02.2018. Meer over Undercurrents op de speciale website: hier
Jorne Vriens
is kunsthistoricus
