metropolis m

De expo begint bescheiden met een zuil waarop een klein scherm te zien is met verschillende veranderende data die zijn afgeleid van astronomisch en genetisch onderzoek. Een werk met de titel 4’33 refereert aan John Cages legendarische compositie en performance en toont een lege 16mm-filmstrook die 4 minuten en 33 seconden duurt. Vervolgens ga je op in de projectie data.gram [n 1] die op de grond is gericht. Het zijn moleculaire-structuren waar je doorheen kunt lopen om zo onderdeel te worden van atomen en elektronen, als je geraakt wordt door het licht van de beamer.

data.tron [3 SXGA+ version] gaat qua schaal nog een stap verder en neemt een grote muur in beslag. Een stroom data flitst voorbij in verticale stroken die een geordende maar snelle vaart hebben. Ikeda heeft oog voor de esthetische en abstracte kanten van deze rauwe materie die hij op een ritmische manier bij elkaar brengt en je zo overweldigt. Terwijl je op zoek gaat naar patronen, legt het geluid er een structuur bovenop door bliepjes en soundscapes die een deining veroorzaken die de hele expo met zich meevoert.

Waar er nog een regelmaat en een soort systeem valt te ontdekken in de werken aan het begin van de expo, wordt die orde in Point of No Return op de proef gesteld. Het is het sterkste werk simpelweg door zijn eenvoudige ontzagwekkendheid. Op een groot wit vierkant is een zwarte cirkel te zien die lijkt uit te dijen in concentrisch cirkels. Een dreigende drone begeleidt dit proces met een constante barrage van white noise. Het is een intense ervaring die je het gevoel geeft te worden opgeslokt door een zwart gat. De achterkant van het werk doorbreekt de illusie enigszins door te laten zien dat deze duistere verschijning is gemaakt van een felle lichtbron.

Point of No Return komt van de tentoongestelde werken nog het dichtst in de buurt van het technologische sublieme, als je die ervaring tenminste definieert als iets dat angstaanjagend en overdonderd is. Waar het sublieme in de Romantiek nog wordt verbonden aan de natuur, hebben wij gaandeweg door technologie zelf iets onbegrijpelijks gecreëerd. Filosofen zoals Immanuel Kant plaatsten het sublieme in eerste instantie in het terrein van het onvoorstelbare en onmeetbare. Een ervaring die ons rationele bevattingsvermogen te boven gaat. Het bizarre is dat het technologisch sublieme de zaken omkeert: er zijn nu te veel getallen, te veel gegevens en te veel coördinaten ontstaan door onze onverzadigbare drang om alles rationeel te bevatten. Dat leidt paradoxaal genoeg weer tot een eindeloze datastroom die wij niet kunnen doorgronden en die ons opslokt en transformeert tot gegevens.

Ikeda kan gezien worden als iemand die zich begeeft in de sublieme nieuwe mogelijkheden die technologie biedt, zoals het zelfportret bestaande uit strepen die lijken op streepjescodes of DNA-patronen. Het is de mens die is veranderd in data. Vanuit die optiek heeft zijn werk raakvlakken met een pionier zoals de Belg Peter Beyls, die experimenteerde met algoritmen die beelden en geluiden konden generen. Beyls was van mening dat apparaten en machines onze creativiteit en verbeelding kunnen vergroten dor nieuwe terreinen te bestrijken en in beeld te brengen.

Ikeda’s werken imponeren, maar de expo voelt te kleinschalig aan. Het is zo voorbij en de kleine werken vallen weg tegenover de grote projecties die alle aandacht opeisen. Het smaakt vooral naar meer. Hopelijk is een aanstaande performance een goede aanvulling. Een ander punt van kritiek is de onduidelijkheid van het grotere verhaal achter de expositie. Ikeda gebruikt data voor zijn kunst zoals een muzikant noten gebruikt of een schilder kleuren. De betekenis van die data verdwijnt achter de projectie, lijkt irrelevant. Maar kun je data in deze tijden wel zo neutraal en abstract presenteren? Ikeda’s installaties roepen wel vragen op, maar die zijn vrij algemeen en gaan vooral over formalistische zaken. Er wordt daarbij uitgegaan van de complexiteit van zijn werk en zaken zoals wiskundige concepten, kwantummechanica en computerdata komen er aan te pas. Maar wat gebeurt er precies met die formules en data, wat betekenen ze?

Ikeda’s visie schippert tussen neutraal en optimistisch. Data is bij Ikeda een audiovisueel spektakel, uitermate geschikt om een trippy tentoonstelling mee te maken. Het staat in die zin niet ver van een muziekstuk, waarin je wordt meegevoerd, en gestuurd in je beleving via stemmingen. Maar beeld is geen geluid. Wat mist is een kritische houding ten opzichte van die bouwsteentjes die nu zo belangrijk zijn geworden in het vormen van onze werkelijkheid.