metropolis m

 Overzicht van An object continues to do whatever it has been doing bij Billytown, 2019 

School wordt kunstruimte; wat doet dat met de daar aanwezige ‘omgevingskunst’? In Billytown Den Haag wordt het onderzocht aan de hand van werk van Marius Quee, Elise van Mourik en Jan Kempenaers.

Sinds afgelopen zomer verblijft kunstenaarsinitiatief Billytown in een voormalig schoolgebouw in het centrum van Den Haag. Noodgedwongen hebben zij al meerdere verhuizingen achter de rug en vormen de gebouwen waarin zij verblijven steeds nieuwe contexten waarbinnen de tentoonstellingen plaatsvinden. Ook in de huidige tentoonstelling werkt de omgeving door. De sculpturen die Marius Quee in 1991 speciaal voor het schoolgebouw maakte zijn als uitgangspunt genomen van een tentoonstelling waaraan ook Elise van Mourik en Jen Kempenaers bijdragen.

Voor de ingang van Billytown staat zijn een grote sculptuur van Quee die bestaat uit geometrische figuren van staal in rood, blauw en geel geschilderd. Het doet denken aan de vormentaal van de Russische constructivisten. De kleuren komen in de vormgeving van het interieur van het gebouw ook weer terug.

In de tentoonstellingsruimte is een andere sculptuur van Quee teruggeplaatst die juist eerder door Billytown verwijderd was. Of het werk precies op deze plek stond weet ik niet meer zeker, het was in elk geval onderdeel van dit gebouw toen het nog als school functioneerde. Hoewel het object dus oorspronkelijk bedoeld was voor dit gebouw, was het een tijdje weggehaald omdat het veel te veel een stoorzender zou zijn voor de kunst die er sinds enkele maanden te zien is. Nu is het werk weer terug, zij het in een iets andere context, die van tentoonstelling. Voorheen liepen er leerlingen omheen en diende het werk als artistieke decoratie in het gebouw; het zorgde voor een ritmische eenheid met de raam- en deurkozijnen die van dezelfde kleuren zijn. Ook al was het toen al een kunstobject, is de functie nu, in de tentoonstelling toch anders.

Het werk Two-step van Elise van Mourik, dat bestaat uit een aantal motoren die volgens een op herhaling gebaseerd scenario in de ruimte zijn geplaatst. De voertuigen lijken hier in eerste instantie niet op hun plaats: ze horen immers niet binnen stil te staan, maar buiten in snelle vaart vooruit te gaan. Tegelijkertijd wordt de suggestie van beweging wel gewekt door het patroon dat ontstaat door de manier waarop de voertuigen zich in de ruimte bevinden. De sculptuur van Quee – waarbij de middelste ronde buis diagonaal is opgesteld als een soort reusachtige verrekijker – ziet eruit alsof hij met een enkel tikje zo in beweging kan worden gebracht. Toch is tegelijkertijd goed zichtbaar dat het materiaal juist zeer massief is en ook met een tikje gevangen zal blijven in zijn stilstaande vorm. Het is dus vooral het idee, of misschien de illusie van dynamiek die wordt aangewakkerd.

Hoewel de kunstwerken van totaal verschillende aard zijn en zelfs vrij weinig met elkaar te maken lijken te hebben, ontstaat er nu toch een verband of dialoog. Dat is enerzijds onvermijdelijk wanneer kunstwerken in eenzelfde ruimte worden geplaatst, maar het bijzondere is dat dat aspect juist nu het onderwerp is geworden. Doet een object inderdaad, zoals de titel van de expositie suggereert, gewoon wat het altijd al aan het doen was? Of kan dat doen toch zeer veranderlijk zijn door kleine ingrepen van buitenaf?

Dat door een andere kadrering functie en betekenis veranderen, weten we al sinds de eerste readymades in het museum tentoongesteld werden. Een kunstwerk maken dat een eerder werk van iemand anders laat meespelen, of zich toe-eigent, is niets nieuws, maar in dit geval hebben we te maken met een soort omgekeerde beweging: de appropriation van een integraal kunstwerk als autonoom kunstwerk, in een tentoonstelling die vragen oproept over de status van objecten, het veranderende perspectief erop, afhankelijk van de omgeving.

Hier gaat het niet zozeer alleen om objecten de tentoonstellingsruimte binnenhalen, maar ook om de verandering van een omgeving die ooit voor iets anders bedoeld was. Door deze veranderde context brengen de objecten die erin te zien zijn in feite een soort verwarring tot stand over de betekenis van plaats en ruimte en de manier waarop we ons ertoe verhouden. Al die lagen spelen mee in de paradoxale complexiteit van het geheel en geven aanleiding tot een diepgaandere analyse dan in deze korte tekst mogelijk is.

[blockquote]Een kunstwerk maken dat een eerder werk van iemand anders laat meespelen, of zich toe-eigent, is niets nieuws, maar in dit geval hebben we te maken met een soort omgekeerde beweging: de appropriation van een werk door een tentoonstelling, wat weer andere vragen oproept

 Overzicht van An object continues to do whatever it has been doing bij Billytown, 2019 

 Overzicht van An object continues to do whatever it has been doing bij Billytown, 2019 

 Overzicht van An object continues to do whatever it has been doing bij Billytown, 2019 

Binnen de ruimte zijn dan ook nog de foto’s van Jan Kempenaers te zien. Het zijn foto’s van architectonische constructies of landschappen waarvan je soms bijna niet kan geloven dat ze echt bestaan. Er is een aantal zwart-witfoto’s te zien van gebouwen en monumenten in voormalig Joegoslavië die totaal geïsoleerd en verlaten lijken te zijn. Ze stralen kracht en tegelijk juist iets angstaanjagends uit, doordat er zowel afstandelijkheid als heroïek vanuit gaat. Hoewel ze natuurlijk door mensen ontworpen en gebouwd zijn, lijken ze afkomstig van een andere planeet. Dat geldt ook voor de drie foto’s van rotsachtige constructies in water, die weliswaar voortvloeisels zijn uit de natuur, maar toch ook vervreemdend en sprookjesachtig aandoen.

In het werk van Kempenaers gaat het om locaties, wier functie onhelder is, die nadrukkelijk meerduidig zijn. het zijn bovendien objecten die niet helemaal op hun plek zijn en mede door de manier waarop Kempenaers ze in beeld brengt van functie veranderen. In dit geval krijgen objecten dus weer een andere betekenis door de manier waarop ze geregistreerd worden. Het dwingt ons om ze op een andere manier te bekijken, tegelijkertijd blijft het gebouw of object zelf altijd hetzelfde qua verschijningsvorm.

De tentoonstelling onderstreept naar mijn idee dat objecten an sich misschien inderdaad blijven doen wat ze altijd al deden, maar door bepaalde ingrepen van buitenaf steeds anders bekeken kunnen worden. Niet eeen onderwerp waar je snel over bent uitgedacht, waar bovendien heel veel meer kunstenaars mee bezig zijn. Het onderwerp van de toe-eigening is iets wat je nu op allerlei plaatsen in de samenleving ziet.   

LEES MEER OVER DE TOE-EIGENING EN CIRCULATIE VAN BEELDEN IN Metropolis M Nr 1-2019 Circulation. NU IN DE WINKEL OF BESTEL: [email protected]

Alle foto’s: Jhoeko

An object continues to do whatever it has been doing, met werk van Jan Kempenaers, Elise van Mourik en Marius Quee, Billytown, Den Haag, te zien t/m 20.04.2019.

Eline van der Haak

is fotograaf, filmmaker en onderzoeker

Recente artikelen