metropolis m

In Social Capital vragen TAAK en LIMA zich af wat de rol van kunstenaar en de verbeelding is in een stad die zich heeft uitgeleverd aan een allesbepalende economie van het vastgoed. 

TAAK heeft de krachten gebundeld met LIMA voor hun meerjarige kunstproject Social Capital dat de sociale en economische veranderingen van Amsterdam in kaart brengt door de ogen van de kunstenaar. Diverse delen van de stad komen in meerdere delen aan bod. In 2018 stond in het eerste deel Amsterdam-Noord centraal, nu is Amsterdam-West aan de buurt. Na het openingsweekend eind mei met performances, debatten en lezingen, zijn de presentaties bij De Hallen en LIMA, gelegen op een gunstige loopafstand van elkaar in Oud-West, nog tot eind juni te zien.

De Hallen, waar naast de welbekende Foodhallen tevens een aantal hippe winkels en een bioscoop gevestigd zijn, toont in de voetgangerspassage de nieuwe film Changeroom van Julika Rudelius. De van oorsprong Duitse kunstenaar verhuisde in 1998 naar Amsterdam-West en heeft sindsdien onafgebroken in de wijk gewoond en haar kleurrijke bewoners als inspiratiebron gezien. In Changeroom toont ze de bewoners van Oud-West, van wie velen hun hele leven al in de Amsterdamse wijk woonachtig zijn.

Enkele 'originelen' kijken tijdens de opening naar hun optreden in Changeroom van Julika Rudelius

Changeroom biedt een portret van de oorsponkelijke bewoners van West, die de stad langzaam maar zeker worden uitgejaagd. In een video waarvan ik in de drukte van het winkelende publiek de dialoog niet goed kon horen, toont Rudelius de ‘originelen’: een groep mensen die al decennia in Oud-West woont en hier, in dit werk als ‘acteurs’ wisselende rollen aannemen. Ze nemen elkaars positie in tijdens het doen van de dagelijkse bezigheden, die daardoor een licht vervreemdende lading krijgen: van een bezoek aan de kapper tot het doen van een boodschap bij de lokale supermarkt. Op subtiele manier hebben ze in het stadse leven contact met elkaar, als een soort geheim genootschap.

De video maakt vooral duidelijk hoe de ‘originelen’ degenen zijn die opvallen in de buurt, waar nu vooral de hoge middenstand en de yuppen de overhand lijken te hebben. Door deze mensen als acteurs te tonen in hun eigen omgeving, roept Rudelius de vraag op over hoe gentrificatie invloed heeft op de ‘echte’ Amsterdammers en het leven herschrijft. Maar op de vraag wat de toekomst van deze bewoners is in deze snel veranderende stad biedt ze geen antwoord.

In LIMA’s expositieruimte zijn de drie delen van Lyubov Matyunina’s ondrukwekkende meedelige video I am a tool of gentrification te zien. Matyunina maakt krachtig en overtuigend duidelijk hoe kunstenaars worden ingezet als pion in het gentrificeren van diverse wijken in Amsterdam. Ze betrekken bepaalde, veelal grotere gebouwen die hun functie verloren hebben, ontwikkelen er culturele activiteiten waardoor de wijk opbloeit, huisprijzen stijgen en ze doorgaans zonder pardon uit hun panden worden uitgezet. Het zorgt voor de nodige dilemma’s: moet een kunstenaar hier wel aan willen meewerken? In drie video’s nemen een experimentele performer, woordvoerders van Amsterdamse kunstinitiatieven en in Amsterdam woonachtige kunstenaars de kijker aan de hand om de problemen per wijk aan de kaak te stellen. Amsterdam-Noord, Amsterdam-Centrum en Amsterdam-West worden elk in een aparte video-installatie uitgelicht.

Kunstenaars in de stad durven geen kritiek te uiten op het huidige systeem, aangezien ze dan worden afgeschilderd als ondankbare kinderen

Lyubov Matyunina, I am a tool of gentrification. filmstill. 

Lyubov Matyunina, I am a tool of gentrification. filmstill. 

Aan Amsterdam-West is de meest recente video gewijd. Waar in eerdere delen veel kleinere initiatieven aan bod kwamen staan hier de broedplaatsen zoals Lely en WOW centraal, die model staan voor de manier waarop de gemeente kunstenaars incorporeert in haar eigen gentrificatiepolitiek. In West stijgt de prijs van vastgoed razendsnel, met gevolg dat er tal van grootschalige renovaties en nieuwbouwprojecten gaande zijn. De kunstinitiatieven die de buurt lang leefbaar hebben gehouden, worden langzaamaan weer uit de buurt verdreven bij gebrek aan voldoende inkomstenbronnen om de huur te betalen. Cultuur wordt wegbezuinigd zodra het niet meer economisch winstgevend (genoeg) is en er in andere takken meer winst te behalen is. 

Een van de eerste en tevens meest opvallende uitspraken wordt aan het begin van de documentaire gedaan door een kunstenaar die zegt dat kunstenaars in de stad geen kritiek durven te uiten op het huidige systeem, aangezien ze dan worden afgeschilderd als ondankbare kinderen. De spanning tussen het beleid dat van bovenaf opgelegd wordt, is duidelijk merkbaar bij iedereen die Matyunina spreekt in de video. Ze zijn het erover eens dat het huidige vastgoedsysteem faalt, niet alleen wat betreft het aanbod aan broedplaatsen en ateliers dat veel te beperkt is, maar ook qua huisvesting voor kunstenaars. 

Een van de geïnterviewden vertelt: ‘De organisatie van de broedplaatsen faalt op dezelfde manier als het antikraakbeleid faalt: waar dit in het verleden van onderop gebeurde, als een tegenreactie op het systeem en tevens als een grassroots-beweging, wordt dit nu door de overheid van bovenaf georganiseerd door middel van beleid.’ Iemand anders beaamt: ‘Door dit beleid is er geen ruimte meer voor eigen initiatief: de deur staat al open voor je.’ Hierdoor wordt het nog lastiger om ertegenin te gaan, omdat de kunstenaar per slot van rekening niet als ondankbaar wil worden afgedaan.

Lyubov Matyunina, I am a tool of gentrification. filmstill. 

Lyubov Matyunina, I am a tool of gentrification. filmstill. 

In de gesprekken in de video-installatie van Matyunina voert pessimisme de boventoon. Toch probeert de kunstenaar een tegengeluid te beiden door middel van performatieve acties, die in shots tussen de gesprekken plaatsvinden. Verkleed als mimespeler, skateboarder of tapdanser beweegt de kunstenaar zich op bouwplaatsen, pleinen en tussen gebouwen op diverse plekken in de stad. Het lijkt op het eerste oog een dans waarin de kunstenaar zich in allerlei bochten moet wringen om te passen in het beleid van Amsterdam dat leidt tot gentrificatie. Tegelijkertijd heeft het een anarchistische ondertoon. Het is de figuurlijke middelvinger tegen het volbouwen van de stad met onbetaalbaar vastgoed.

Samen met de overige werken in de expo, foto’s waarop de performers te zien zijn, zetten de performers zich af tegen het huidige systeem. Dit wordt nogmaals onderstreept door de witte verfstrepen op de grijze expositiemuren, die zelfs een rassenkwestie lijken te insinueren. Ze lijken te verwijzen naar het wegvagen van kleurdiversiteit door vastgoed na het proces van gentrificatie alleen nog maar betaalbaar te maken voor de rijke, witte middenklasse.

De huidige presentatie bij LIMA biedt een sterke, ondubbelzinnige kritiek op het Amsterdamse beleid door de kunstsector in de stad. Gentrificatie wordt gepresenteerd als een probleem dat velen zullen herkennen, maar zij wordt tegelijk ook geaccepteerd als een logisch gevolg van een groeiende economie. Lyubov Matyunina staat niet alleen stil bij de impact die dit beleid op de stad heeft, maar tevens in een bredere zin bij onze houding ten opzichte van sociale en maatschappelijke veranderingen. Waar Rudelius de oorsponkelijke bewoner opzoekt die op uitsterven staat, wil Matyunina vooral graag aansporen tot een meer kritische houding.

installatie LIMA

Social Capital #2 – Amsterdam West. Reflections on a city in flux. Changeroom van Julika Rudelius in De Hallen, Amsterdam, t/m 30.6.2019

Social Capital #2 – Amsterdam West. Reflections on a city in flux. I am a tool of gentrification van Lyubov Matyunina bij LIMA, t/m 01.08.2019

De episodes 1 en 2 (Centrum en Noord) van I am a tool of gentrification zijn te zien op de website van Lyubov Matyunina

Linda Köke

is kunstcriticus en curator bij kunstruimte Willem Twee

Recente artikelen