metropolis m

Marwan Bassiouni oogstte vorig jaar bij zijn afstuderen aan de KABK veel succes met zijn fotoserie over de uitzichten in Nederlandse moskeeën. In het Fotomuseum Den Haag blijkt de serie nog iets dubbelzinniger dan toen al leek.

Marwan Bassiouni studeerde in 2018 af met een fotoproject dat nu in zijn finale vorm tot een boek en een tentoonstelling in het Fotomuseum Den Haag heeft geleid. De jonge fotograaf bezocht zeventig van de vierhonderd moskeeën in Nederland, waarin hij van binnenuit een venster met uitzicht fotografeerde. De confrontatie van het islamitische kader en het Hollandse uitzicht biedt een geraffineerde reflectie op de positie van de islam in Nederland.

De beelden zijn eenvoudig, bijna grafisch van karakter. Weidse Hollandse landschappen tegenover rijk geornamenteerde raamlijsten; alles oogt even vertrouwd als vreemd in een ogenschijnlijk perfecte balans. In de tentoonstelling zijn ze groot afgedrukt, waardoor de vensters bijna levensgroot lijken en de details zowel binnen, van de moskeeën, als buiten, van de omgeving, precies worden uitgelicht.

De foto’s vertellen over de spreiding van de islam door Nederland, van nieuwbouwwijk tot weiland, van dorpsplein tot havengebied. Er zijn opvallend veel landelijke beelden, met als onuitgeproken bottom line dat de islam is doorgedrongen van de randstad tot aan de dijken rond de Waddenzee. Zelfs in Appingedam is er een islamitische gemeenschap, net als in het Rotterdamse Spangen.

In een toelichting zegt de kunstenaar dat Nederland daarin vrij uniek in Europa is, in ieder geval ten opzichte van het geboorteland van de fotograaf, Zwitserland, waar het bouwen van een moskee zeer lastig te realiseren is. Godsdienstvrijheid is in Nederland een grondrecht. De foto’s zijn er de getuigen van.

Zaaloverzicht Marwan Bassiouni

Bassiouni’s foto’s vertellen over herkenning en cultureel verschil. Dat laatste valt te herleiden uit de details van het kader, als een soort letterlijke verbeelding van wat ‘framing’ wordt genoemd. Hoe klein het stukje muur en vloer ook is, de aanwezige ornamentiek maakt direct duidelijk dat je het landschap beziet vanuit een ander dan typisch Hollands oogpunt. Dat andere blikpunt maakt het landschap niet radicaal anders dan normaal, waardoor het lijkt alsof Bassiouni duidelijk wil maken dat het met het nieuwe van de ‘New Dutch Views’ eigenlijk best wel meevalt. De islam mag overal in Nederland te vinden zijn, het is zeker geen invasie of tsunami die het vertrouwde Holland cultureel verwoest, zoals bepaalde politieke partijen graag verkondigen. Je kunt beter spreken van een bescheiden en respectabele aanwezigheid, middenin de samenleving, maar ook op gepaste afstand, precies zoals de Hollanders zelf doen, de wereld aanschouwend vanuit de eigen woonkamer.

Vredig kun je de taferelen noemen, een bijna geruststellend toonbeeld van harmonieuze integratie. Ook in de moskee zie je brede rivieren traag door oneindig laagland gaan, citeer ik de kunstenaar. Hij zegt in een interview vooral graag te willen laten zien dat de moslims niet volkomen anders en gevaarlijk zijn.

Zaaloverzicht Marwan Bassiouni

Zaaloverzicht Marwan Bassiouni

Het venijn of ongemak van de serie zit hem in de omliggende informatie. In een interview lees ik dat de kunstenaar, zelf praktiserend moslim, weliswaar makkelijk de moskee binnenkwam, maar dat het er fotograferen meer om het lijf had. De moskeeorganisaties waren als de dood voor de beeldvorming, kopschuw geworden door negatieve berichtgeving over moslims in de pers. 

Ook de uitspraken van moskeebezoekers die Bassiouni noteerde en die overal in de tentoonstelling op de muur zijn gehangen in korte teksten, laten doorschemeren dat alles niet zo harmonieus verloopt als je op grond van de beelden kunt vermoeden. Hier wordt de identiteitsstrijd hoorbaar die geboren Nederlanders door hun omgeving krijgen opgelegd, enkel omdat ze vanwege hun geloof als ander worden gezien. Na het zoveelste wat verbitterde commentaar over hoe de islamhaat de moslim het geloof indrijft (velen zijn er enkel geloviger door geworden), begint de herkenning  op de beelden langzaam te verschuiven naar vervreemding. De muur van het kader groeit, terwijl het venster ogenschijnlijk krimpt.

Zaaloverzicht Marwan Bassiouni

Stapje voor stapje wordt het landschap op afstand gezet. Niet-islamitische Nederlanders blijken experts in subtiele vormen van discriminatie, het duiden van verschil in een poging de moslims omwille van hun religie buiten de eigen kring te houden. De moslims zoeken van de weeromstuit bescherming in de hen vertrouwde moskee die daardoor verandert in een burcht.

En zo zie je in deze tentoonstelling hoe het kader in staat is te omarmen en verbinden maar ook, in een tegengestelde beweging, afgrenst en op afstand zet. Het vertrouwde poldergebied dat soms een landschap is waar je bij wijze van spreken zo vanuit het raam in kan stappen, oogt dan ineens oneindig ver, als in een omgekeerde verrekijker. Hoe hard je het ook probeert te benaderen, het wijkt telkens verder achteruit.

Marwan Bassiouni, New Dutch Views, Fotomuseum Den Haag, t/m 1.9.2019. Bassiouni exposeert ook op komende Unseen, Amsterdam. Bij Lecturis is een boek verschenen.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen