metropolis m

Nicolás Jaar – Incomprenhensible Sun, 2019 foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

Alles wat hij aanraakt lijkt op dit moment in goud te veranderen. Nicolás Jaar presenteert het fascinerende, nieuwe geluidswerk Incomprehensible Sun in Het HEM. Het doet denken aan zijn album Sirens (2016), waar hij ook ogenschijnlijk uiteenlopende geluiden bij elkaar zet en daarin boodschappen over politieke ongelijkheid verweeft.

De Chileens-Amerikaanse componist en producer Nicolás Jaar heeft in de afgelopen jaren een sterrenstatus gekregen in de elektronische muziekscene. Zijn debuutalbum Space Is Only Noise (2011) bracht hij uit op 21-jarige leeftijd, een plaat vol experimentele, zwoele down beat tempo’s en jazzy invloeden. Daarnaast trad hij samen met Dave Harrington op als de band Darkside, deed hij een vijf uur lange improvisatiesessie in het MoMA (PS1) en heeft hij een eigen label, Other People, waaronder hij onder het pseudoniem Against All Logic platen uitbrengt. Persoonlijke hoogtepunten van Jaars optredens waren de slotnacht van de legendarische club Trouw in Amsterdam, zijn afsluitende dj-set op festival Lentekabinet in het Twiske en onlangs zijn drie uur durende improvisatiesessie in de Oude Kerk. Recentelijk treedt Jaar steeds vaker op in kunstinstellingen, waar hij onderzoek doet naar de condities van geluid als vorm van communicatie, zoals nu tijdens zijn residentie bij Het HEM.

Het HEM opende afgelopen juni met een tentoonstelling over hiphopcultuur – bij elk ‘Chapter’ worden gastcuratoren uitgenodigd worden om het programma drie maanden lang in te delen. Het eerste chapter werd ingevuld door Edson Sabajo en Guillaume Schmidt, de mannen achter Patta (de hippe schoenenwinkel en merk). Een spannende bokswedstrijd en een georganiseerde rave later is Het HEM nu in handen van geluidskunstenaar Nicolás Jaar.

Het gigantische Hembrugterrein, voormalig militair terrein en kogelfabriek, is voor tien weken zijn verblijf. Vorig jaar oktober was Jaar nog in residentie bij de Oude Kerk, waar hij een compositie ontwikkelde die resoneert met de akoestiek van het eeuwenoude kerkgebouw. Het resultaat van zijn residentie was een paar maanden later (binnen zeer beperkte timeslots) te ervaren – een magische en haast spirituele beleving. Nu is zijn geluids- en lichtinstallatie Incomprehensible Sun (2019) bij Het HEM andere koek. Hier betreed je met maximaal vier personen tegelijk een 200 meter lange ondergrondse tunnel (de oude schietbaan van het terrein).

[blockquote]Door langs de muren te tasten, blijf ik me langzaam verplaatsen, en raak ik vervreemd van de nabijheid van de anderen. Het geluid lijkt in de hele gang te worden teruggekaatst, haast alsof het schoten zijn 

Nicolás Jaar - Incomprenhensible Sun, 2019 foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

Als artist-in-residence werkt Jaar samen met de Shock Forest Group, een internationaal onderzoeksteam van onder andere architecten, biologen, geluidsmakers, linguïsten en stedenbouwkundigen. De groep is vernoemd naar het om het exmilitaire terrein aangelegde bos – ook wel het Plofbos genoemd – waar alle militaire oefeningen plaatsvonden en munitite werd getest. Hierdoor is het bos nu nog steeds niet veilig genoeg om te betreden, maar het verhaal gaat dat in de jaren zestig het bos gedomineerd werd door reigers en dat er ruim 450 reigerparen te vinden waren. De titel van het Chapter ‘These livelihoods make worlds too – and they show us how to look around rather than ahead’ is afkomstig uit het boek The Mushroom at the End of the World (2015) van antropoloog Anna Tsing. Hierin stelt zij dat in het Antropoceen de urgentie is ontstaan om onze relatie met niet-menselijke entiteiten (livelihoods) om ons heen te leren begrijpen. In het onderzoek van Jaar en de Shock Forest Group staan deze interconnecties, de spanningen tussen natuur en cultuur, centraal. Geluid is voor hen essentieel om de wereld om ons heen te begrijpen.

Jaar en de Shock Forest Group zijn de afgelopen tijd bezig geweest het terrein te bestuderen, en de eerste installatie (nog steeds onder constructie) die je tegenkomt is een reflectie hierop. Paraplu’s van een regendoorlaatbare stof en de ijzeren structuren van de paraplu hangen in de donkere ruimte. De komende tijd zal nog gewerkt worden aan het door de groep genoemde ‘instrument van resonantie’, waarbij ze nu nog bezig zijn met analyseren en ordenen van lokale data zoals de condities van het water. Een sensor in het water rondom het terrein zal het ritme van het water gaan meten. Hierna is het plan om deze data (en on-data) in context van de installatie te brengen, door het ritme zo af te stemmen dat de paraplu’s zullen gaan bewegen.

Shock Forest Group in overleg

Waar nog niet zo lang geleden de kogels getest werden die vers uit de fabriek kwamen, is nu de geluids- en lichtinstallatie Incomprehensible Sun (2019) te bezoeken. In een groepje van maximaal vier word je opgehaald door een medewerker, die ons begeleidt naar de ondergrondse tunnel. Hier wordt ons gevraagd om telefoons en tassen achter te laten, en te wachten op het sein om naar binnen te gaan. De noisy geluiden zijn al deels hoorbaar, en eenmaal binnen schijnt een laser oranjegeel licht door de gehele ruimte. Na een paar minuten rondlopen door het dwarrelende stof terwijl de intense geluiden van ambient, distortion en synthesizer-achtige melodieën spelen, valt de laser uit waardoor de tunnel helemaal verduisterd is. Door langs de muren te tasten, blijf ik me langzaam verplaatsen, en raak ik vervreemd van de nabijheid van de anderen. Ik kom erachter dat elk geluid precies is opgenomen op de plek waar ik het hoor. Het geluid lijkt in de hele gang te worden teruggekaatst, haast alsof het schoten zijn. Als het licht is, lijkt er een structuur in de muziek te herkennen te zijn, maar eenmaal in het donker word je teruggeworpen op de duisternis. Daarnaast is er een verstoring in mijn perceptie van tijd; het hele stuk zou in totaal ongeveer 45 minuten duren, maar na enige tijd (ik weet niet hoe lang) rond te dwalen in de donkere ruimte lijkt er al een uur voorbij te zijn. Echt claustrofobisch wordt het niet, door de intervallen van een paar minuten tussen licht en donker, maar een grote mate van intensiteit heeft de installatie zeker. Incomprehensible Sun verwijst naar iets wat niet tastbaar of zomaar te doorgronden is. Het doet me denken aan zijn album Sirens (2016), waar hij net als hier ogenschijnlijk uiteenlopende geluiden bij elkaar laat passen en daarin boodschappen over politieke ongelijkheid verweeft.

Binnenkort zal er aan het Chapter de installatie Retaining the Energy, but Losing the Image van Jaar en Vincent de Belleval worden toegevoegd, evenals performances en live-concerten tijdens Amsterdam Dance Event. De installatie – bestaande uit 10 roterende parabolas, reflectoren die geluid en licht zowel opvangen als uitzenden – zal de bovenverdieping van Het HEM vullen. De verwachting is dat de gehele ruimte wordt bedwelmd met licht en geluid. Met hetzelfde kaartje kun je nog een keer gaan, om die installatie – nu nog onder constructie – te bezoeken.

CHAPTER 2WO: Nicolás Jaar en de Shock Forest Group –These livelihoods make worlds too – and they show us how to look around rather than ahead’, Het HEM, Zaandam, t/m 1.12.2019

Nadeche Remst

is kunsthistoricus

Recente artikelen