metropolis m

Tai Shani, DC: Semiramis 2019, courtesy de kunstenaar

Alias bij Netwerk Aalst (B) is een over meerder locaties verspreide tentoonstelling over stedelijk burgerschap. 10 kunstenaars buigen zich over gemarginaliseerde bevolkingsgroepen, volkse rituelen, conflicten rond huidskleur, afkomst en religie en oeroude maar stilletjes vergeten kennis

Netwerk Aalst is een centrum voor hedendaagse kunst en filmhuis. Naast tijdelijke tentoonstellingen gaat het langdurige samenwerkingen met kunstenaars aan, waarin het die ondersteunt in research, productie, netwerken en tentoonstellen. Met dit parcours door de stad gaat het centrum voor het eerst actief op zoek naar connectie met de stad waarin het zich bevindt. Acht verschillende locaties stellen zich open en kunnen bezoekers eventueel onverwacht verrassen met de tijdelijke kunstwerken.

Enkele werken hebben een duidelijk link met Aalst zelf. De driedelige video Augustijn van Omar A. Chowdhury speelt zich af in de stad zelf. De kunstenaar leerde de jonge Stijn, een jongen van Belgische afkomst die zich bekeerde zich tot de islam, spontaan kennen tijdens een treinrit.  Zijn verhaal en geloofsovertuigingen vormen de kern van de film, waarin hij zijn eigen rol acteert. Zonder dat hij in zelf in beeld komt, horen we ook de kunstenaar deelnemen aan het gesprek. Tijdens hun wandeling langs rooms-katholieke kapelletjes of door de straten van Aalst blijkt Stijn best radicale gedachten te hebben. Toch verliest zijn gesprekspartner – die zelf uit Bangladesh afkomstig is maar in Amsterdam woont – nooit zijn geduld. De film loopt parallel met enkele gevoeligheden van de stad Aalst: het extreemrechtse denken, radicaliserende moslims, zich al dan niet thuis voelen in een veranderende stad, maar ook de tegenstelling tussen Vlaams- en Franssprekende inwoners. Het biedt geen negatief beeld, want uit het gesprek straalt – naast veel ongemak – een zoeken naar begrip en inleving.

Omar A. Chowdhury, Augustijn, 2019, courtesy de kunstenaar

De conceptuele installatie van Ghislaine Leung in Netwerk zelf speelt met de bureaucratie en interne structuren van de stad. Het is het derde luik in haar langdurige samenwerking met het kunstencentrum. De kunstenares volgde de organisatie van Alias van een afstand. Van elke locatie waarmee een samenwerking werd aangegaan, probeerde ze op haar beurt een object te lenen. Enkele locaties maken uiteindelijk geen deel uit van het parcours, maar op deze manier schept Leung wel een beeld van de administratieve en sociale diensten van een stad. Zo leende ze objecten uit de kelders en magazijnen van Kind en Gezin, van het cultuurcentrum, van de bibliotheek en van de historische Ridderzaal.

Daar waar Leung een beeld schetst van een bureaucratie die altijd dezelfde schijnt te blijven, vastgeroest in opgetekende regels die amper of nooit in vraag gesteld worden, toont de film van Chowdhury bij uitstek een hedendaagse stad in verandering, vanuit het perspectief van de burger die worstelt met waar hij vandaan komt en waar hij heen wil, met alle tegenstellingen die hem omringen.

Vrouwelijke blik

Negen van de tien kunstenaars in de tentoonstelling zijn vrouwen. Zonder dat het een feministische tentoonstelling is, krijgt Alias als geheel hierdoor onvermijdelijk een vrouwelijke blik. De vrouw als kunstenaar, als niet-serieus-genomen – gevoelsmatig en spiritueel – element kan ook een alternatieve blik bieden op wat het betekent om tot een samenleving te behoren. Het werk van Wendy Morris is conceptueel, historisch onderbouwd en spiritueel. De Zuid-Afrikaanse kunstenares vertrekt voor dit project vanuit haar onderzoek naar haar voorouders. Daarnaast werkt ze vaak rond planten en hun specifieke krachten en eigenschappen – kennis die vaak mondeling is doorgegeven en dreigt verloren te gaan. In Aalst vond ze de Ginkgo biloba, een boom waarvan de vruchten een onaangename geur verspreiden. Het was voor Morris de aanleiding om te werken rond een verhaal uit de Griekse oudheid: men geloofde dat de baarmoeder een demon was die in het lichaam rondreisde en zo andere organen kon aantasten. De demon was gevoelig voorgeur: slechte geuren in de buurt van de neus en goede geuren in de buurt van de vulva hielden het op haar plaats. Morris installeert naast de oude boom een kleine container, waar een geluidswerk het Griekse folkloristische verhaal interpreteert. Een zitbank in de container is gevuld met geurige kruiden, om de ‘stank’ van de boom tegen te gaan.

Wendy Morris, Blessings in Disguise, 2019, courtesy de kunstenaar

Werk van Virginia Lupu

In eenzelfde soort denken zetelt het werk van Virginia Lupu, een Roemeense fotografe die haar onderwerpen door en door leert kennen. Eerder maakte ze al een reeks rond transgenders; in het belfort van Aalst toont ze foto’s van Romaheksen en hun rituelen. Ze voerde een uitgebreid onderzoek naar deze bijzondere en hechte groep vrouwen en hun praktijken, die ze ook zelf leerde uitoefenen. In Aalst werden in de late middeleeuwen enkele heksen geëxecuteerd. Vandaag bevinden heksen in Roemenië zich nog steeds aan de marge van de samenleving, maar worden ze bijvoorbeeld door politici vaak ingehuurd voor spreuken en vervloekingen. Hun rituelen en hun positie ergens tussen negatie en aanzien getuigen eveneens van een bijna-vergeten kennis, een magie die door rationele instanties niet serieus genomen wordt, maar toch een zeker, door angst en onbegrip gedreven, respect afdwingt.

Suggesties voor een alternatieve blik

Tai Shani is een van de genomineerden voor de Turner Prize 2019 – een van de belangrijkste prijzen voor hedendaagse kunst, die elke winter wordt uitgereikt in Londen. Haar multimediale werk DC: Semiramis heeft als aanleiding het boek Livre de la Cité des Dames van Christine De Pizan uit 1405, over een stad die enkel vrouwelijke inwoners heeft. Het boek waarop ze zich baseert is zonder meer feministisch. Shani’s werk is subtieler en speelt zich af op verschillende niveaus. Het bestaat uit een sculpturale installatie, die steeds van vorm kan veranderen en geactiveerd kan worden als decor voor een theaterstuk. De personages uit dat stuk stellen zich voor in verschillende video’s. Shani’s werk lijkt een beetje schatplichtig aan die andere recente vrouwelijke Turnerprijs-winnaar: Laure Prouvost, die ook met grote rozige antropomorfe (ietwat feministische) sculpturen én met video werkt. ‘DC: Semiramis’ is een complex werk, dat vele ladingen en disciplines dekt, maar ook op meerdere niveaus esthetisch aantrekkelijk is.

Tai Shani, DC: Semiramis 2019, courtesy de kunstenaar

Ook Bianca Baldi neemt een literair werk als uitgangspunt. Zij las Passing van Nella Larsen. Dit boek uit het begin van de twintigste eeuw – over een vrouw van gemengde origine met een lichte huidskleur die besluit door het leven te gaan als witte vrouw – inspireerde haar tot het maken van Play-White een installatie met video en textiel. In de video gebruikt ze personages wiens naam alludeert op een huidskleur: Clare (ook het hoofdpersonage van Passing is), maar ook ‘sepia’, een andere naam voor de zeekat. De zeekat kan zijn huid van kleur veranderen om zo aan vijanden te ontsnappen. Het dier levert ook een kleurstof die dezelfde naam kreeg. Op een groot doek tekent Baldi de sporen op de huid van de sepia uit; de cellen die ervoor zorgen dat het van kleur kan veranderen – als een spoor doorheen de vraag wat het betekent om een bepaalde huidskleur te hebben. Stel, lijkt ze te zeggen, dat de menselijke huidskleur een keuze was, zouden er dan nog conflicten rond bestaan?   

Alias behandelt het thema burgerschap naar eigen zeggen enerzijds als toenadering naar de bestaande samenleving in Aalst, anderzijds als vraag naar de definiëring en rol van een burger. Wat opvalt is dat vooral alternatieve vormen of doorgaans onderbelichte aspecten van dat burgerschap de focus vormen. Gemarginaliseerde bevolkingsgroepen, volkse rituelen, conflicten rond huidskleur, afkomst en religie, en oeroude maar stilletjes vergeten kennis krijgen in deze hedendaagse kunstwerken zichtbaarheid. Wellicht ook vandaar de titel Alias: een schuilnaam, een alternatieve naam, of: het verhullende, de andere. Veelal legt de tentoonstelling pijnpunten van burgerschap in haar huidige status quo bloot. Een politiek statement is het niet; wel biedt het vanuit een open intentie suggesties voor een alternatieve blik; en zichtbaarheid aan die burgers, of aspecten van burgers, die vaak verhuld blijven of op een structureel niveau geen representatie kennen.  

Fotografie: Tom Callemin

Alias loopt t/m 1.12.2019 op verschillende plaatsen in Aalst.

Kijk HIER voor meer info

Tamara Beheydt

schrijft over kunst, o.a. voor Glean

Recente artikelen