metropolis m

Detail van een schilderij van Esteban Cabeza de Baca, foto de auteur

In de aardse schilderijen van Esteban Cabeza de Baca worden verschillende gezichtspunten verenigd in een draaikolkerige massa van tijd en ruimte. Het resultaat is een wonderschone bespiegeling op hoe de wereld bekeken wordt en plekken vermengd raken met mensen.

Een spiraalvormige bal hangt in een blauw vlak dat met een grove kwast op het doek is gezet. De cirkel lijkt naar binnen te draaien, fluorescerend oranje verfhalen volgen lichtgrijze, met bruin bespikkelde strepen op, als ware de cirkel een sneldraaiende vuurbol of draaikolk. Halen verf lijken zich los te maken van de bal of weggeslingerd te worden. Sommige schijnbaar bovenliggende vlakken blijken van dichterbij weggeschraapt te zijn en eigenlijk direct op het linnen van het doek te zijn aangebracht in plaats van bovenop andere lagen verf. Bovenin zijn enkele woorden te lezen: Our own cluster of … stars. En ook lijkt er united en ornament te staan.

Aan de golfplaatwanden van de Genieloods van Kunstfort bij Vijfhuizen hangen aan weerszijden nog een veelvoud aan doeken van de hand van Esteban Cabeza de Baca. Op de grond is een slingerende rivier te zien, gemaakt van geverfde vellen papier, waarbovenop hout en klei sikkeldammetjes vormen over de blauwe, kronkelende massa. Op planken vlakbij de ingang ligt een kwart van een afgietsel van een hoofd dat verdubbeld wordt in de spiegel waaraan het bevestigd is, ernaast, onder een homp witblauwe, geglazuurde klei ligt een boek getiteld Indian Art in America.

Eerder was het werk van Esteban Cabeza de Baca in Nederland te zien tijdens de Rijksakademie Open Studio’s waar hij, tweemaal, net als hier in Kunstfort bij Vijfhuizen en eerder bij Galerie Fons Welters, zijn schilderijen combineert met totemachtige bouwsels van boomstammen, takjes, touwtjes, stenen, veren; kleiwerken (er is een wervelkolom uit witte klei te zien in Vijfhuizen waarboven een witte kleihoofd staat); gekleide dierfiguren; gebroken marmeren tegels; nog meer boomstammen en -schors en aarde: dikke, modderige klei. Het kleurenpalet van Cabeza de Baca’s landschapsschilderijen is overwegend aards: bruintinten, rozige kleuren en feloranje. Ook blauw is aanwezig, de kleur van water en lucht.

[blockquote]Al die gezichtspunten samen vormen een zuigende draaikolk aan impressies die in tijd ver uit elkaar liggen maar in het schilderij verenigd worden; een tomeloze, circulaire energie is het resultaat

Esteban Cabeza de Baca – Life is one drop in limitless oceans…, tentoonstelling Kunstfort (c) Kunstfort bij Vijfhuizen, 2019, foto LNDWstudio.

De landschappen, zeker die van de afgelopen jaren, zijn tamelijk abstract maar hebben haast altijd figuratieve elementen. Cabeza de Baca verenigt vaak verschillende perspectieven in zijn werk, zo wordt een landschap geschilderd vanuit vogelperspectief onderbroken door een landschap in lineair perspectief of een circulair perspectief. Die vermenging van gezichtspunten zorgt ervoor dat het geschilderde soms plat lijkt en andere keren doorschijnend, alsof je er doorheen kan kijken. 

Van dichtbij zie je dat het werk letterlijk gelaagd is. Afgepelde lagen verf tonen dieperliggende lagen, alsof je zo de binnenkant van de aarde in kan kijken, zoals een criticus het beschreef voor The Brooklyn Rail. Bij mij wekt de gelijktijdige gelaagdheid en platheid van het werk, die gevormd wordt door al die verschillende gezichtspunten, de indruk dat het idee van plek, of land(schap), telkens andere vormen aanneemt, afhankelijk van wie kijkt en wanneer. De kolonisator ziet iets anders dan de inheemse bewoner, de passerende vluchteling ziet iets anders dan zij die vanuit de beschutting van hun huis de wereld bezien. Al die gezichtspunten samen vormen een zuigende draaikolk aan impressies die in tijd ver uit elkaar liggen maar in het schilderij verenigd worden; een tomeloze, circulaire energie is het resultaat.

De helft van de werken is figuratiever, zij tonen de politieke thematiek die Cabeza de Baca aan wil snijden vrij direct: de doorwerking van het kolonialisme, de inhumane behandeling van vluchtelingen nu en van de Amerikaanse inheemse bevolking toen en nu. Cabeza de Baca groeide vlakbij de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten op, waar zijn ouders onderdak boden aan vluchtelingen die zich door het dorre landschap naar het noorden bewogen. In Vijfhuizen is een schilderij te zien waarop witte en bruine handen een baby vasthouden, hoog boven rijen handen (bij sommige zie je dwars door de huid de botstructuur) die vanachter prikkeldraad naar de baby reiken. Op een ander schilderij draait een vrouw om haar as (verschrikt? opgetogen?), in de aarde om haar heen staan allerlei voet- en handafdrukken, alsof de geesten van overleden medemigranten of voorouders om haar heen cirkelen, haar benijden of haar begeleiden op haar weg. In de hoek van de ruimte liggen twee mensfiguren op een soort operatietafel, allerlei plakkertjes en slangetjes bevestigd aan hun lichamen. De contouren van hun lichaam zijn duidelijk weergegeven, maar daarbinnen bevindt zich geen huid of organen maar landschappen: een blauwgroengeschakerde bergketen, oranjerode rotsformaties die zich aftekenen tegen een felblauwe lucht. Van de man in het midden, die de slangetjes en apparaten beheert, zien we, middels een dwarsdoorsnede van zijn schedel, zijn hersenpan en zijn linkerhand is een verzameling botjes. Mensen dragen plekken in hun binnenste, lijkt Cabeza de Baca te zeggen, ook al zijn ze ver van die plekken verwijderd.

Binnen de contouren van hun lichamen bevindt zich geen huid of organen maar landschappen: een blauwgroengeschakerde bergketen, oranjerode rotsformaties

Werk van Esteban Cabeza de Baca, foto de auteur

Esteban Cabeza de Baca – Life is one drop in limitless oceans…, tentoonstelling Kunstfort (c) Kunstfort bij Vijfhuizen, 2019, foto LNDWstudio.

Esteban Cabeza de Baca – Life is one drop in limitless oceans…, tentoonstelling Kunstfort (c) Kunstfort bij Vijfhuizen, 2019, foto LNDWstudio.

Cabeza de Baca combineert de berekende blik van de kolonisator die het land in kaart wil brengen voor winstdoeleinden, rotsschilderingen van de inheemse bevolking, de beeldtaal van precolumbiaanse volkeren. De ene keer verbergt hij de ene vorm van kijken, de andere keer de andere. Door die lagen over elkaar heen te leggen speelt hij met de kunstenaar-kijker verhouding, de kunstenaar schildert niet leesbaar of realistisch, niet voor een toekomstige kijker die zo het landschap kan lezen en gebruiken of zich er meester over voelt. De overgang, de rite, de passage; dat wat overeind blijft en dat wat overgeschreven wordt tijdens veranderingen staat centraal.

Net als in Cloud Atlas (2004) van David Mitchell, de roman waaraan de tentoonstelling haar titel, One drop in limitless oceans…,ontleent, wordt in het werk van Cabeza de Baca nooit helemaal duidelijk hoe mensen, materialen, gevoelens en zaken zoals de ziel door tijd en ruimte reizen. Dat ze onderweg zijn, passeren en weer verdwijnen is duidelijk. Onderweg raken deeltjes zoek, vervagen of vermengen zich met de omgeving maar een deel – het elementaire deel? – blijft intact en wurmt zich dwars door al die tijd- en ruimtelagen naar het volgende. Hoe het zich daar precies zal manifesteren, blijft echter een raadsel. ‘Reality isn’t a river but an ocean of rivers reverberating in us’, zoals Cabeza de Baca het zelf verwoordt.

Esteban Cabeza de Baca – One drop in limitless oceans…, Kunstfort bij Vijfhuizen, te zien t/m 16.12.2019

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen