metropolis m

The Void / Le Vide, Georges Senga, foto Aatjan Reinders

Lithium is onmisbaar bij de opslag van groene energie. Maar de winning ervan in Congo is een drama. In Cargo in Context in Amsterdam is er een tentoonstelling aan gewijd. Donderdag is er een publiek programma gepland in Cargo in Context.

Als alternatief voor fossiele brandstof wordt lithium vaak enthousiast onthaald; een held in de wereldwijde transitie naar een ‘groener leven’. Vorige maand nog is de Nobelprijs voor Scheikunde uitgereikt aan een drietal scheikundigen die met hun lithiumbatterij gezorgd zouden hebben voor een ‘oplaadbare wereld’. De ontdekking van ’s werelds grootste lithiumreserve in Manono in Congo afgelopen juni lijkt dan ook enkel sociale en economische vooruitgang voor het land te beloven. In de tentoonstelling The Weight of Wonders in Cargo in Context zetten kunstenaars echter vraagtekens bij dat idee van lithium als lokale ‘goudmijn’.

Vooral het werk The Void/ Le Vide van de kunstenaar Georges Senga valt daarin op. Plannen voor lithium exploitatie in Manono worden vaak in beeld gebracht met behulp van abstracte 3D-modellen of vloeiende dronebeelden. Senga ruilt zo’n speculatief vogelperspectief in voor een veel intiemere blik en blijft zo dichter bij de concrete werkelijkheid. In Cargo in Context plaatst hij gefotografeerde handen van mijnwerkers tegenover een serie gefotografeerde gereedschappen. Op het eerste gezicht spiegelen de handen de anonimiteit van de verweerde handschoenen en achtergelaten beitels tegenover ze. Wanneer je iets langer kijkt, duiken echter steeds meer sporen van de individuele arbeiders – een armbandje, een ring of een rimpel in de huid – op. Zo wisselen Senga’s foto’s tussen objectieve registraties en persoonlijke portretten. Een treffende ambiguïteit die de mensen achter vaak onmenselijke arbeidsomstandigheden laat zien.

The Weight of Wonders is een tussenpresentatie van On-Trade-Off: een doorlopend onderzoeksproject dat geïnitieerd is door Picha (Democratische Republiek Congo) en Enough Room for Space (België). On-Trade-Off bestaat uit een internationale en groeiende groep kunstenaars, journalisten, onderzoekers en filmmakers die de lithiumcyclus in het geheel onder de aandacht wil brengen: van de delving van het materiaal in de mijnen van Congo, de verhandeling daarvan in Australië en de verwerking tot lithiumbatterijen in China, tot de lozing van verwerkingsafval vaak weer in Congo. De ambitie de hele route die lithium aflegt te volgen lijkt in tegenstrijd met het gegeven dat de ontginning van lithium nog niet eens van start is gegaan. Er is in die zin nog geen spoor om van te spreken. Kunstenaar Femke Herregraven, een van de deelnemers aan On-Trade-Off, vertelt dat dit echter juist als de kracht van het project gezien kan worden. Door nu in te springen, kan het kunstenaarsonderzoek zich in real time, parallel aan het productieproces van lithium, ontvouwen. The Weight of Wonders staat met beide benen in het ‘nu’, maar schuwt een blik terug naar het koloniale verleden van mijnbouw of een blik vooruit naar de mogelijke toekomstige doorwerking daarvan niet. De tentoongestelde werken zijn op die manier te zien als wat kunstenaar Maarten Vanden Eynde ‘future histories’ noemt.

[blockquote]Door nu in te springen, kan het kunstenaarsonderzoek zich in real time, parallel aan het productieproces van lithium, ontvouwen. De tentoongestelde werken zijn op die manier te zien als wat kunstenaar Maarten Vanden Eynde ‘future histories’ noemt

Material Matters, Maarten Vanden Eynde en Musasa, foto Aatjan Reinders

Zelf laat Vanden Eynde in Cargo in Context twee werken zien. Material Matters is een serie schilderijen die hij in samenwerking met de Congolese schilder Musasa gemaakt heeft. Ze illustreren op een schematische manier de gevolgen van de verwerking van verschillende natuurlijke elementen zoals lithium. De schilderijen blijven, mede door de presentatie ervan op oude schoolkaarten, vooral informatief. Het wordt interessanter wanneer de werken in de tentoonstelling hun reflecties op de productieketen van een materiaal als lithium niet alleen weergeven, maar ook belichamen. In een tentoonstelling die zodanig gericht is op het zichtbaar maken van de route die een origineel materiaal aflegt tot haar uiteindelijke bestaan in een eindproduct, mag je van de getoonde werken een vergelijkbaar kritisch bewustzijn van het materiaal waar ze zelf van gemaakt zijn verwachten.  

In een ander werk van Vanden Eynde is dat wat meer aanwezig. Future Flora: Manono brengt de mijnstad Manono, inclusief het meer waaronder de gigantische lithiumvoorraad is ontdekt, in kaart. Het werk bestaat uit een groenkleurige computerplaat waar koperen circuits en verschillende soorten zaden afkomstig van het gebied rondom het meer, op geplaatst zijn. De plaat wordt gepresenteerd als een echo van de memory boards die in Congo gebruikt worden om geschiedkundige, mythische of geografische informatie door te geven. De zaadjes zijn zo te zien als toekomstige herinneringen aan de flora die Manono rijk was vóór de komst van lithiummijnbouw en de grote graafmachines en waterpompen waar dat mee gepaard gaat.

Hun performance Charging Tesla Crash, A Speculation is te zien als een vrij letterlijke crash van de utopie van de elektrische auto

Overzichtsfoto The Weight of Wonders, foto Aatjan Reinders

The Void / Le Vide, Georges Senga, foto Aatjan Reinders

Dat Congo’s enorme bodemrijkheid gepaard gaat met een bovengrondse armoede blijkt ook uit het grote aantal conflicten en gewapende strijden dat er heerst. Daarom zijn er naast positieve reacties op deze nieuwe ontdekking van lithium ook steeds meer mensen die de schaduwkanten ervan blootleggen. Zo ook de drie Congolese kunstenaars Sammy Baloji, Jean Katambayi en Daddy Tshikaya. In de tentoonstelling presenteren zij een kleiner model van de levensgrote Tesla auto die zij recentelijk voor de Lubumbashi Biënnale in Congo met gerecycled koperdraad gemaakt hebben. Tesla is een van de grootste spelers binnen het veld van ‘duurzame’ energie: de fabrikant van elektrische auto’s bezit in Australië de grootste lithiumbatterij ter wereld. Tijdens de biënnale hebben de kunstenaars in samenwerking met Marjolijn Dijkman de koperen draden waar hun auto uit bestond gebruikt als snelle geleiders voor grote hoeveelheden elektriciteit. Hun performance Charging Tesla Crash, A Speculation is te zien als een vrij letterlijke crash van de utopie van de elektrische auto. Ontroerend is dat die politiek beladen performance tegelijkertijd teruggrijpt op persoonlijke jeugdherinneringen van de kunstenaars. Bij gebrek aan ‘echte’ speelgoedauto’s werd, en wordt er nog steeds, in Congo veel met autootjes gespeeld die gemaakt zijn van gerecycled materiaal. Zo worden vrij zware overwegingen over de toekomst vervlochten met speelse terugblikken op het verleden.

The Weight of Wonders verhoudt zich op een gelaagde manier tot onderwerpen als lithium, kolonialisme en duurzaamheid. Niet alleen inhoudelijk, maar ook organisatorisch. Door met elkaar en andere partners long-term samenwerkingsverbanden aan te gaan bevragen de kunstenaars van On-Trade-Off niet alleen de duurzaamheid van lithium, maar ook de duurzaamheid van de kunstenaarspraktijk: kan in samenwerking niet een rijker beeld geschetst worden?

On-Trade-Off; The Weight of Wonders, Cargo in Context i.s.m. Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, t/m 21.12.2019

Marsha Bruinen

is webredacteur bij Metropolis M

Recente artikelen