metropolis m

Keiko Sato, View on Wood, 2019, foto Maarten Verweij

De nieuwe expositieruimte Machinery of Me op de Veluwe verbindt zich sterk met het verleden van de plek. Ooit was het een militair terrein en niet zo lang geleden een ateliercomplex dat geruimd moest worden voor nieuwbouw. Nu is er werk te zien van kunstenaar Keiko Sato.

Iets buiten Arnhem, goed bereikbaar met bus, (ov-)fiets of auto, ligt Buitenplaats Koningsweg. Kunstliefhebbers kennen dit terrein wellicht van kunstinitiatief Code Rood, dat daar kunstenaarsverblijven en ateliers had, en ook exposities organiseerde. Deze invulling moest in 2017 wijken voor nieuwbouw. De soort-van-nieuwbouwwijk die er nu al deels staat, wordt op de eigen website omschreven als ‘een culturele enclave; een bijzondere en unieke plek waar (tijdelijke) kunst en landschap, wonen en werken, natuur, erfgoed en architectuur hand in hand gaan.’ Op dit terrein werd na de Tweede Wereldoorlog een militair kamp geopend, en daarvóór had de Duitse bezetter in het bosrijke gebied een vliegveld gebouwd dat vermomd was als boerdendorpje. Iets verderop, in Schaarsbergen, ligt een militaire kazerne – bij de bushalte rijdt een legertruck me voorbij. 

Op het terrein worden nieuwe huizen gebouwd, maar oude gebouwen krijgen ook een nieuwe bestemming. Eén daarvan is de expositieruimte Machinery of Me, die gevestigd is in een oude stookruimte van een voormalige militaire school. Het bijhorende filmzaaltje was ooit een munitiekelder. Vier keer per jaar zullen kunstenaars uitgenodigd worden om hier nieuw werk te maken en te laten zien, dat geënt is op de directe omgeving en de geschiedenis daarvan. De initiatiefnemers, Rieke Righolt en Maarten Verweij, zijn vanuit Amsterdam naar deze nieuwe woon- en werkomgeving verhuisd. In een ander deel van de voormalige school wonen ze nu. Verweij is als vormgever betrokken geweest bij onder meer de Prix de Rome en de Rijksakademie, zijn partner Righolt werkte bij verschillende musea en is nu werkzaam bij Museum Arnhem, waar ze zich bezighoudt met de zakelijke kant. Het begon echter te kriebelen om zelf een expositieruimte op te zetten toen de ateliers moesten verdwijnen – Code Rood heeft zijn sporen achtergelaten.

[blockquote]Misschien is dat nog wel een interessantere vraag dan de manier waarop technologie de omgeving kan aantasten: hoe een menselijke ingreep in de loop der tijd ingeburgerd raakt en zelfs als natuurlijk gezien wordt

Keiko Sato, View on Wood, 2019, foto Maarten Verweij

Machinery of Me trapt af met Beyond Civilisation, een boeiende solo-expositie van Keiko Sato (1957). Righolt en Verweij nodigden haar uit omdat zij vaak installaties bouwt met materialen die ze in de directe omgeving heeft gevonden, die ze vervolgens koppelt aan de geschiedenis van het gebied. Een voormalig militair kamp biedt natuurlijk genoeg gelegenheid om op materialenjacht te gaan. Beyond Civilisation opende oktober vorig jaar, maar daarvoor was het drietal al zo’n anderhalf jaar met elkaar in gesprek. Sato heeft ook gelogeerd op het terrein: Machinery of Me heeft ook een tiny house-achtig kunstenaarsverblijf, boven de expositieruimte. Righolt vertelt lachend dat Sato bijvoorbeeld niet wilde dat de vlekken op de muren van de stookruimte werden weggehaald. Alles is immers geladen en daardoor potentieel betekenisdragend. Het verleden is doordringend, schreef Robert Hughes ooit: ze sijpelt overal in door.

Beyond Civilisation gaat over de vernietigende invloed van technologie op de directe omgeving. De expositie is een goede demonstratie van de koers die Machinery of Me voor ogen heeft: nieuw, site-specific werk, geïnspireerd op de directe omgeving en de geschiedenis daarvan. Uiteindelijk leidde het contact met en het verzamelen door Sato tot een grote installatie die op een lager kelderniveau ligt, waardoor je het geheel eerst van bovenaf ziet. Het is moeilijk om dan niet te denken aan een postapocalyptische stad: stukken hout die als wolkenkrabbers de lucht in steken, hoopjes grond waar misschien ooit gebouwen hebben gestaan. Binnen de (voormalig) militaire omgeving wordt die associatie natuurlijk nog sterker. Gipsen tandafdrukken lijken binnen deze maquette-achtige setting afkomstig van reuzen. Hier lijkt iets flink fout te zijn gegaan – een atoomramp misschien? Sato’s geboortestreek is immers Fukushima, waar in 2011 een grote kernramp was.

Gipsen tandafdrukken lijken binnen deze maquette-achtige setting afkomstig van reuzen. Hier lijkt iets flink fout te zijn gegaan

Keiko Sato, View on Wood, 2019, foto Maarten Verweij

Keiko Sato, How to tell a story of my father, 2009, foto Peter Cox

Keiko Sato, View on Wood, 2019, foto Peter Cox

Voor Sato is het menselijk gebit een belangrijk symbool voor hoe de mens omgaat met de natuur. De tanden van dieren hebben geen onderhoud nodig – dat regelt de natuur voor hen. De mens daarentegen poetst zijn tanden, gaat naar de tandarts en laat de orthodontist afwijkingen corrigeren. Die gipsafdrukken ogen misschien lowtech, maar het plooien van de natuur naar menselijke wensen is al eeuwenoud. De manieren waarop dat geschiedt, ogen bovendien ook niet altijd technologisch of ingrijpend. De Koningsweg zelf bijvoorbeeld werd immers in de zeventiende eeuw aangelegd in opdracht van koning Willem III, als verbinding tussen verschillende jachtgebieden. Misschien is dat nog wel een interessantere vraag dan de manier waarop technologie de omgeving kan aantasten: hoe een menselijke ingreep in de loop der tijd ingeburgerd raakt en zelfs als natuurlijk gezien wordt. Ook Binnenplaats Koningsweg en het omliggende terrein zijn veel sterker door mensen vormgegeven dan je toe zou willen geven.

Bovendien, hoe mooi deze woon- en werkomgeving ook is, die is uiteindelijk wel weer ten koste gegaan van de kunstenaars die daar gevestigd waren: niet alleen de oorlog spookt hier rond, maar ook Code Rood. Gelukkig laat Machinery of Me de kunst toch niet helemaal verdwijnen, en hopelijk blijft de expositieruimte kunstenaars uitnodigen die hun toeschouwers aan dergelijke ongemakkelijkheden blijven herinneren.

Keiko Sato, Beyond Civilisation, Machinery of Me, Arnhem, t/m 26.01.2020

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus

Recente artikelen