metropolis m

Hansjörg Mayer in Eenwerk, foto Peter Cox

Achter de gesloten deuren van Kunstverein, Boekie Woekie en Eenwerk ligt het omvangrijke oeuvre van kunstenaar en uitgever Hansjörg Mayer klaar om naar hartenlust bestudeerd te worden. Nu zo’n analoge aanraking onmogelijk geworden is, delen we er hier beeld en verslag van. Mayers poëzie en experiment, digitaal doorgebladerd.
 

Drukkersinkt is Mayer al met de paplepel ingegoten. Wandelend van school naar huis wordt de jonge Hansjörg al aangetrokken door het machinelawaai van de drukkerij van zijn vader. Die aantrekkingskracht bleef. Geïntrigeerd door testdrukken en restmateriaal leert hij spelenderwijs de techniek van het letterzetten. Kunstverein toont de ‘typoems’ – ontcijferbare typografische gedichten – waar dit toe leidde. Grafiek, taal en beeld tegelijk. 

In 1968 exposeert Mayer zulk werk in het Gemeentemuseum Den Haag. Zijn ‘typoems’ schoppen het verder nog tot in MoMA en Tate, maar Mayer is niet per se opzoek naar institutionele erkenning. Eerder omgekeerd misschien.

De tentoonstelling markeert een kantelpunt. Mayer gaat zich richten op zijn rol als uitgever, eerst vanuit Stuttgart, later ook vanuit Londen en Reykjavik. Mayer verlegt zijn aandacht daarbij niet alleen op kunst die buiten de witte wanden beweegt, maar ook op kunst waarbij erkenning niet gebaseerd is op exclusiviteit. Dat leidt tot samenwerkingen met kunstenaars en dichters zoals geschaard onder de concrete poëzie en fluxus. In Eenwerk is de 26-delige set Futura (1965-1968) te zien, waaraan onder meer Dick Higgins, Ian Hamilton Finlay, herman de vries en Wolf Vostell bijdroegen. Robert Filliou zette een hoed van papier op zijn hoofd en runde die als galerie. Met zijn editie van Futura daagt hij ons uit hetzelfde te doen.

[blockquote]Mayer verlegt met zijn ’typoems’ zijn aandacht niet alleen op kunst die buiten de witte wanden beweegt, maar ook op kunst waarbij erkenning niet gebaseerd is op exclusiviteit

Hansjörg Mayer in Eenwerk, foto Peter Cox

Hansjörg Mayer in Eenwerk, foto Peter Cox

De aandacht voor Mayer in Kunstverein, Boekie Woekie en Eenwerk komt niet uit de lucht vallen. In 2017 werd Mayers oeuvre uitgelicht in ZKM in Karlsruhe, en tot afgelopen januari werd het getoond in de Kunstbibliothek in Berlijn. Curator en schrijver Marja Bloem kwam met het idee voor de Amsterdamse shows. Vier jaar geleden was zij ook nauw betrokken bij de tentoonstelling Stedelijk Museum Amsterdam over haar voormalig partner Seth Siegelaub. 

Mayer werkte nog het meest samen met Dieter Roth die hij in 1963 – Mayer is eenentwintig – ontmoette op IJsland. Onder de naam van Edition Hansjörg Mayer zouden ze tientallen kunstenaarsboeken van Roth uitgeven in flinke oplagen van duizend stuks.

Het werk van Roth is nu te zien in Boekie Woekie, een plek in de luwte van de door shoppende yuppen bevolkte Amsterdamse Negen Straatjes. De boekwinkel vormt sinds 1986 een basis van en voor kunstenaars die zich bezighouden met het experimentele boek. Dralende toeristen druppelen dagelijks binnen, aaien de huiskat en lopen met een door de eigenaren gemaakte ansichtkaart of een uit duizenden gekozen boek naar buiten. 

Eigenlijk is Roths werk daar altijd te zien. Medeoprichter Jan Voss raakte op de academie in Düsseldorf bevriend met Roth, zijn docent. De bibliomanie bleek besmettelijk. Voss raakte verwikkeld in hetzelfde netwerk als Roth, en is ook goed bekend met Mayer. Daarmee is Boekie Woekie niet alleen een boekwinkel, maar ook een onuitputbare kennisbron. De tentoonstelling had ook over Boekie Woekie kunnen gaan. Net als Mayer is ook Voss is niet per se opzoek naar institutionele erkenning. Eerder omgekeerd misschien.

Hansjörg Mayer bij Eenwerk, foto Peter Cox

Hansjörg Mayer bij Eenwerk , foto Peter Cox

Grappig is te zien hoe Mayers heruitgaven recht doen aan Roths originelen. Mayer publiceerde de tot 25 delen uitgegroeide reeks Gesammelte Werke. In deel twee worden drie van Roths kunstenaarsboeken in één gebundeld. Roths spel met typografie, compositie, herhaling en variatie is pagina na pagina gefotografeerd en daarna gebundeld. Het formaat van de drie originele boeken is aangehouden, waardoor de pagina’s steeds maar half gevuld worden. Nummering ontbreekt in Roths boeken: Mayer voegde het toe door genummerde papiertjes onderaan de werken te fotograferen. Eerder dan een boek vol reproducties, is het door zulke ingrepen een boek in een boek geworden. Of eigenlijk: drie boeken in een boek.

Nummer vijf bestaat uit een blok krantenpapier, gebonden en op boekformaat gesneden. De simpele ingreep ontwricht bladspiegel waardoor triviale zaken ineens worden uitgelicht of juist afgesneden. Nummer zeven doet iets vergelijkbaars met een stapel stripverhalen. Deze keer zijn de pagina’s ook gedoorboord met een wisselend polkadot-achtig patroon. Niet de kleurrijke afbeeldingen maar de gaten trekken de aandacht. Zo wurmt je blik zich letterlijk door het boek heen.

Galerie Eenwerk toont – je raadt het niet – meer dan honderd kunstwerken en publicaties. Een paar bijzondere publicaties liggen in een vitrine, het enige boek dat daarvan profiteert is waarschijnlijk het blanco WIT / WEISS (1967) van herman de vries. Leuk is namelijk juist dat veel wél door te bladeren is. Ruimhartig zijn de boekcollecties van onder meer Marja Bloem en Irma Boom hiervoor beschikbaar gesteld. Een enorme leestafel vult de achterste ruimte.

Mayers uitgaven zijn divers: soms eenvoudig of standaard, en af en toe juist groot, genummerd, gesigneerd en gevuld met kleurendrukken die van de pagina’s afspatten 

Hansjörg Mayer bij Eenwerk, foto Peter Cox

Hansjörg Mayer bij Eenwerk

Wat daar meteen opvalt is de diversiteit. Zo zijn er ook boeken over Centraal-Azië, een ander interessegebied van Mayer, te vinden. De uitgaven zijn soms eenvoudig of standaard, en af en toe juist groot, genummerd, gesigneerd en gevuld met kleurendrukken die van de pagina’s afspatten. 

Tussen dat alles zijn klassieke werken te vinden zoals Voyages, The Boy and the Bird en A Valentine for Noël van Emmet Williams. Uiteraard zijn er ook werken van Roth en Mayer zelf te zien. 

In veel boeken is een speelse mentaliteit te ontdekken: soms nauwgezet, dan weer anarchistisch. Langzamaan bekruipt toch weer het gevoel van  exclusiviteit: nog even en je zult hier witte handschoenen voor aan moeten aantrekken.

Hansjörg Mayer bij Kunstverein, foto Gunnar Meier 

Hansjörg Mayer bij Kunstverein, foto Gunnar Meier 

Hansjörg Mayer bij Kunstverein, foto Gunnar Meier 

The How and the What laat Mayers leven zien als een vol van projecten, persoonlijke interesses, buitenbeentjes, langdurige samenwerkingen, vriendschappen en ruzies (die waren er ook). Alles vanuit de inkt.

Alhoewel: ook inkt vormt geen dogma. Op de achtergrond klinkt op elke locatie de Selten Gehörte Musik: chaotische improvisatiemuziek gemaakt door Mayer en mensen uit zijn creatieve kringen. Dat die muziek zelden gehoord is, verbaast me niet. De muzikanten gaan hun gang. Ze brengen het serieus, maar met een dikke knipoog en soms een middelvinger. Doe er maar wat mee.

In samenwerking met Studium Generale Rietveld Academie stonden in het kader van de tentoonstelling bovendien gesprekken tussen Mayer en hedendaagse makers als Jessica Warboys gepland, maar deze zijn door de uitbraak van het COVID-19 virus afgelast. Mayer produceerde als docent van diverse kunstacademies met studenten de fameuze poetry portfolios, waarvan er enkele gepresenteerd zouden worden in de bibliotheek van de Gerrit Rietveld Academie.

The How and the What – edition hansjörg mayer is volgens plan t/m 11 april te zien in Eenwerk, Boekie Woekie en Kunstverein. Eenwerk en Kunstverein zijn momenteel dicht vanwege COVID-19, Eenwerk in ieder geval t/m eind maart, Kunstverein t/m 5 april. 

Floor van Luijk

Recente artikelen