metropolis m

Detail ‘On Property’ van Remco Torenbosch in Cargo in Context, foto: Aatjan Renders, courtesy de kunstenaar en ESSEX STREET New York

‘Een speeltuin voor speculanten’, zo schetst kunstenaar Remco Torenbosch de Houthaven in Amsterdam. De onbetaalbare woonwijk vormt het uitgangspunt voor de door hem samengestelde tentoonstelling ‘On Property’ in tentoonstellingsruimte Cargo in Context, die lokaal en nationaal woningtekort door de jaren heen belicht.

Er is een bepaalde leeftijd waarop je aanleert om de waarde van een huis te schatten, zelfs als je helemaal niet op zoek bent naar een koophuis. Die fase begint meestal met vrienden die even vaak op funda.nl zitten als jijzelf op Marktplaats struint. Tegen wil en dank voeg je even later locatie, algehele staat en oppervlakte samen tot een bedrag van zoveel ton. Terwijl het voor millenials zo goed als onmogelijk is een huis te kopen in Amsterdam zonder hulp van ouders. Onderweg naar Cargo in Context is het moeilijk om niet hebberig te worden van de ruime nieuwbouwhuizen in Amsterdamse Schoolstijl die in deze buurt staan. Je zou er zo willen wonen. Maar zelfs een onbeëdigd taxateur voelt dat de Houthaven nu al onbetaalbaar is en de prijzen nog altijd stijgen. 

‘Een speeltuin voor speculanten’, zo schetst kunstenaar Remco Torenbosch de woonwijk. Een treffende omschrijving, blijkt maar weer wanneer ik lees over een penthouse in het Pontsteigergebouw dat boven de Houthaven uittorent en dat voor de tweede keer in korte tijd te koop staat. Als de woning wordt verkocht strijkt de eigenaar – die er zelf nooit heeft gewoond- een miljoenenwinst op, zo stond in Het Parool op 15 juni.  

De titel van de kleine tentoonstelling die Remco Torenbosch in tentoonstellingsruimte Cargo in Context samen stelde mag worden gelezen als een aanklacht tegen eigendom dat niet gebruikt wordt en als een onderzoek naar de effecten die dat heeft op mensen die een woning wél willen gebruiken. De tentoonstellingsruimte biedt uitzicht op de Pontsteiger, kleinere wooncomplexen, Theater Amsterdam en een loods waar voorheen hout werd verhandeld en die nu ongetwijfeld wacht op de hoogste bieder. Torenbosch is echter meer geïnteresseerd in de onzichtbare krachten die prijzen opstuwen en acute woningnood veroorzaken.

[blockquote]Torenbosch is  geïnteresseerd in de onzichtbare krachten die prijzen opstuwen en acute woningnood veroorzaken

Overzicht ‘On Property’ van Remco Torenbosch in Cargo in Context, foto: Aatjan Renders, courtesy de kunstenaar en ESSEX STREET New York

Overzicht ‘On Property’ van Remco Torenbosch in Cargo in Context, foto: Aatjan Renders, courtesy de kunstenaar en ESSEX STREET New York

Binnengekomen in de tentoonstelling struikel je zowat over het werk van Ghislaine Leung. Zij haalde in 2018 de ventilatieschachten in Netwerk Café Aalst van het plafond en presenteerde de metalen buizen een paar meter lager in dezelfde ruimte. Sinds 2017 kent België een rookverbod waardoor een krachtige afzuiging in het caféoverbodig werd. Nog steeds maakt de installatie van Leung doorgaans genegeerde systemen zichtbaar die ervoor zorgen dat een ruimte leefbaar is.

Torenbosch nodigde Leung uit de sculptuur in Cargo in Context te plaatsen, waardoor het een andere betekenis krijgt. Meteen is zichtbaar dat het ventilatiesysteem te groot is voor de huidige ruimte en dus nooit echt in gebruik kan zijn geweest, al wordt wel geprobeerd die suggestie te wekken door de buizen in de muur te laten verdwijnen. Nu er geen oorspronkelijke relatie met het gebouw lijkt te bestaan, is het werk vooral zelfstandig object in de ruimte. Dat nodigt in eerste instantie uit om ernaar te kijken zoals je bijvoorbeeld naar de ventilatieschachten van Charlotte Posenenske kan kijken: het is wat het is. Maar zo werkt het buizensysteem in deze presentatie niet. Torenbosch gebruikt het buizensysteem om zijn behoefte aan het blootleggen van een systeem te verbeelden. Hier is minimalisme wél een metafoor. 

Torenbosch selecteerde een zestal posters die tijdens eerdere Amsterdamse woningcrises werden gedrukt om naast Leungs werk tentoon te stellen. De vroegste stamt uit 1967 en is provo op hoge toeren met een oproep tot ‘permanente revolutie’ waarbij ‘destruktie’ de ‘konstruktie’ van nieuwe woningen moet gaan opleveren. Veel voorzichtiger is de poster waarop staat ‘deze woning wordt opnieuw benut’ dat in 1977 de uitnodiging bevatte op kraakspreekuur te komen. Drie jaar later rolde er een tank door de Vondelstraat om de krakersopstand de kop in te drukken. Vier posters hebben specifiek betrekking op de Spaarndammerbuurt, waar de sociale huurwoningen uitkeken over de Houthavens toen er nog hout werd ingescheept. Saillant detail is dat misschien wel het meest beroemde sociale huurcomplex in deze buurt staat: Het Schip, uitgevoerd door vereniging Eigen Haard naar ontwerp van Michel de Klerk. Maar ook hier was er reden om te demonstreren tegen verkrotting en woninguitzetting en voor woningverbetering. De laatste oproep hier getoond stamt uit 2004, waarna het protest waarschijnlijk online werd voortgezet.

Posters gedrukt tijdens eerdere Amsterdamse woningcrises, 'On Property' van Remco Torenbosch in Cargo in Context, foto: Aatjan Renders, courtesy de kunstenaar en ESSEX STREET New York

Woningtekort is spijtig genoeg een probleem van alle tijden, geeft het overzicht van ruim vijftig jaar aan eisen om goede en betaalbare woonruimte in de stad geeft weer. De oorzaak ervan is echter niet al die tijd hetzelfde gebleven. De exorbitante stijging van de prijzen van Amsterdamse huizen begon na de financiële crisis van tien jaar geleden. Door een lage en nog altijd dalende rentestand op spaarrekeningen en obligatieleningen vonden investeerders in de vastgoedmarkt een plek om rendement te behalen. Met het instorten van de aandelenmarkt nog vers in het geheugen was het relatief veilig om een huis te kopen -dat behield altijd wel waarde- en om het vervolgens te verhuren om verzekerd te zijn van maandelijkse inkomsten. Investeerders werden zo massaal huisjesmelkers. Met als gevolg dat er amper huurwoningen in het middensegment worden aangeboden, want dat levert te weinig op. In 2017 was één op de acht woningen in Amsterdam in handen van een belegger of investeerder. 

Nu is dat probleem zo nijpend dat er ook in de gemeenteraad veel animo is om wonen bereikbaar te maken voor mensen met een laag- of modaal inkomen. Met het Woningbouwplan 2018 – 2025 heeft de gemeente het streven geuit om in die periode 52.500 woningen te bouwen, waarvan bijna driekwart is bestemd voor de sociale verhuur en huurwoning in het middensegment. Het is afwachten of dat gerealiseerd gaat worden, in het plan staat als voorbehoud: ‘Wel zijn er 7 jaren met economische voorspoed nodig om de woningbouwproductie te realiseren.’ Van groei lijkt de komende tijd geen sprake. 

Woningtekort is spijtig genoeg een probleem van alle tijden, geeft het overzicht van ruim vijftig jaar aan eisen om goede en betaalbare woonruimte in de stad geeft weer

Overzicht ‘On Property’ van Remco Torenbosch in Cargo in Context, foto: Aatjan Renders, courtesy de kunstenaar en ESSEX STREET New York

De door de Rijksoverheid ingestelde verhuurderheffing is een belasting voor woningcoöperaties. Sinds 2014 hebben coöperaties tien miljard via deze belasting moeten afdragen. Dat geld is niet gegaan naar de hoognodige bouw van nieuwe woningen – zeer tegen de zin van de coöperaties. Dit beleid maakt de stad onleefbaar voor woningzoekers die geen huis kunnen of willen kopen. Dit desastreuze beleid mag wat mij betreft niet ontbreken in een analyse over eigendom en de woningmarkt. Waar het over wonen gaat brengt On Property vooral de boodschap dat het simpelweg altijd al zo is geweest. Een wat diepere analyse had minder murw gemaakt. Met zulke problemen mag er best op worden vertrouwd dat de activistische houding die spreekt uit historische posters ook nu nog kan worden aangesproken. Het publieksprogramma dat binnenkort rondom de tentoonstelling plaatsvindt zou daar een uitgelezen kans voor kunnen zijn. 

VOLG METROPOLIS M OOK OP INSTAGRAM

‘On Property’ is nog /m 25 juli te zien in Cargo in Context.

Inmiddels is het publieksprogramma hervat: PUSH door Fredrik Gertten is op donderdag 9 juli (19:30) te zien, een paneldiscussie vindt donderdag 16 juli (19:30) plaats.

Jorne Vriens

is kunsthistoricus

Recente artikelen