metropolis m

Bestaat er een vrouwelijke manier van tentoonstellen? De all-women tentoonstelling The Future is Female – Love Letters in CODA overweegt niet alleen wie er tentoongesteld wordt, maar ook hoe dat gebeurt.

In de tentoonstellingsruimte van CODA klinkt plotseling een monotone, mannelijke stem. ‘Smile’, hoor ik. ‘Smile. Smile.’ Het blijkt afkomstig van een gelijknamig videodrieluik (1979) van Lydia Schouten. Te zien is hoe de kunstenares drieëntwintig minuten lang dezelfde handelingen ondergaat: ze kijkt onbewogen de camera in, ontvangt een klap op haar linkerwang en wordt door een onbekende man gemaand te lachen. De mogelijkheid een stukje video oneindig te herhalen, wordt door Schouten lichamelijk nagebootst en maakt me zo bewust van een heel andere loop: de stelselmatige oproep aan vrouwen om wel een beetje leuk te blijven lachen.

CODA presenteert tot half september de groepstentoonstelling The Future is Female – Love Letters van gastcurator Francis Boeske (met teksten van Twan Janssen) die de tijd rijp vinden voor het tonen van werk van 41 enkel en alleen vrouwelijke kunstenaars. Binnen die selectie willen zij bovendien volgens hen ondergeschoven waardes in de kunst zoals ‘twijfel, emotie, een persoonlijke wereld en intuïtie’ onder de aandacht brengen. De tentoonstelling houdt bovendien rekening met het feit dat het museum veel werk op papier verzamelt.

Eyecatcher en opener van de tentoonstelling is de uit zes hangende doeken bestaandegrafiettekening Landschappelijk zelfportret (2020) van Lise Sore, waarin de kunstenares opgekruld en met opengesperde ogen op haar zij ligt. Nadat mijn lichaam dat van Sore rakelings gepasseerd heeft, kom ik in het hart van de tentoonstelling, waaraan andere ruimtes losjes gekoppeld zijn. Door de bezoeker niet één vaste, bijvoorbeeld chronologische, route door het werk voor te leggen, maakt Boeske duidelijk niet de illusie te hebben met deze tentoonstelling de onderwaardering van vrouwen in de kunstgeschiedenis recht te willen zetten. 

Hanne Darboven

Zaaloverzicht

Kinke Kooi

Toch gaat de tentoonstelling wel een stap verder dan enkel het tentoonstellen van onderbelicht werk van vrouwelijke hand. Het bevraagt namelijk óók de gebruikelijke tentoonstellingsopzet zelf, van binnenuit. Wat hierbij het meest opvalt is de keuze om zaalteksten van hun vaak ‘objectief’ beschrijvende of historiserende rol te ontdoen.

In plaats daarvan zijn de teksten van Twan Janssen bedoeld om ‘een mogelijke ingang in het werk’ te bieden. Die ingang is verhalend, regelmatig gevormd door anekdotes uit Janssens eigen kinderjaren. Ter inleiding van het onderzoekende werk van botanist Anna Atkins (1799-1871) beschrijft hij bijvoorbeeld zijn herinneringen aan glasblazen, breien en kaarsen maken in de zomermaanden. Atkins, met name bekend van haar cyanotypie-fotogrammen waarin de organische structuren van bijvoorbeeld varens en wieren zichtbaar worden, wordt wel eens aangehaald als de eerste vrouwelijke fotograaf. Dat wordt echter betwist, schrijft Janssen. Harde feitelijkheden maken in The Future is Female – Love Letters plaats voor zachte anekdotes.

Slechts af en toe weet een feitje te ontsnappen tussen de video’s, schilderijen, textielwerken en installaties. ‘We krimpen vanaf ons dertigste jaar’ lees je dan afgezonderd op een muur, of ‘het hart van een vrouw klopt sneller dan dat van een man’. De losgezongen anatomische beweringen voelen misplaatst in de context van een kunsttentoonstelling, maar leggen daardoor juist ook op rake wijze onze (onbewuste) verwachtingen van zo’n tentoonstelling bloot.

Dorothy Iannone

Geta Batescu

Het doet denken aan de manier waarop de Amerikaanse Dorothy Iannone in het tentoongestelde A Cookbook(2019) tegen de verwachtingen van het ‘vrouwelijke’ kookboek in schrijft. Tussen de regels van recepten door lees je gevatte berichten aan haar partner, reflecties op historische of mythologische vrouwelijke figuren en feministische ontboezemingen. ‘Female was the transitional word from girl…’ verschijnt midden in de instructies voor aardbeienbavaroise, ‘…which I always almost choked on’ vervolgt ze in het recept voor spinazie met parmezaan. 

Ada Dispa

Ada Dispa

Een vraag die tijdens mijn bezoek haast automatisch opkomt is of The Future is Female – Love Letters met haar accent op het lichamelijke, subjectieve en twijfelende in de kunst niet juist weer een onderscheid tussen vrouwelijke en mannelijke kunstenaars suggereert en bevestigt. In een weinig vrouwelijke kunstgeschiedenis worden de vrouwen die wél enige bekendheid hebben verworven geregeld ingezet als een soort vertegenwoordigers van iets inherent ‘vrouwelijks’. Iets wat aan werk van die bekendere namen (zoals Agnes Martin, Jenny Holzer, Geta Brătescu, Käthe Kollwitz, Otobong Nkanga, Yoko Ono, Lily van der Stokker, die in Apeldoorn zijn te zien) vaak geen recht doet. De tentoonstelling probeert zulke risico’s te ondervangen door meteen bij aanvang de kanttekening te plaatsen dat de genoemde eigenschappen ‘natuurlijk niet alleen in kunst van vrouwen te vinden zijn’.

Overtuigender is de keuze om bijschriften met naam en titel niet bij de werken zelf maar in een apart gedrukte lijst te vermelden. Hierdoor benader je het werk als bezoeker eerder ‘gewoon’ op zichzelf: de paar werken van jongere, minder bekende kunstenaars zoals Tyna Adebowale (tekeningen van lichamen die elkaar in duizelende zwarte lijnen omarmen) staan dan op gelijke voet met werk van de eerder genoemde oude garde – niet verkeerd voor een tentoonstelling gericht op de toekomst.  

Anna Oppermann

Terri Friedman

Dat het beeld van de westerse kunstgeschiedenis dominant ‘mannelijk’ is weet ik inmiddels wel. Dat dit niet zo snel verholpen gaat worden ook. Daarom word ik tijdens mijn bezoek wel blij van de manier waarop The Future is Female – Love Letters te werk gaat: het heroverweegt niet alleen wie er tentoongesteld wordt, maar ook hoe dat gebeurt, op een aftastende, persoonlijke en horizontale manier. 

Zaaloverzicht

DIT ARTIKEL VERSCHEEN EERDER IN METROPOLIS M NUMMER 2 FLUÏDE MONUMENTEN. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR: [email protected]

The Future is Female – Love Letters is nog t/m 13 september te zien in CODA, Apeldoorn

Marsha Bruinen

is webredacteur bij Metropolis M

Recente artikelen