metropolis m

Ana Torfs, ‘When You Whistle, It Makes Air Come Out’, 2019, © Ana Torfs

Bevreemding verspreidt zich als een druppel gitzwarte inkt in een glas water in Ana Torfs’ The Magician & the Surgeon: een compacte solotentoonstelling waarin de kleuren, indrukken en geluiden van het ene werk zich vermengen met die van het andere. Vandaag en morgen verzorgt Ana Torfs speciale performances in Bozar.

Even zat het helemaal niet mee voor Ana Torfs. Haar The Magician & The Surgeon, een solotentoonstelling die twintig jaar na haar eerste soloshow in Bozar haar terugkeer in het Brusselse kunstenpaleis markeerde, ging in maart wegens de lockdown twee dagen na opening dicht. Eind juni zette de tentoonstelling op een ritme van 2 halve dagen per week de deuren eindelijk weer open. Amper een maand later moesten die echter alweer sluiten, deze keer vanwege onderhoudswerk. Gelukkig staat The Magician & the Surgeon er nu, in al haar eenvoud en glorie. Het is een compacte, maar daarom niet minder interessante tentoonstelling geworden. Precies de kleinschaligheid maakt haar kracht uit. Vijf installaties haken op elkaar in. Ze werpen zich op als mysterieuze puzzels en dwingen je als kijker de tijd te nemen. 

In Bozar komen alle elementen opnieuw samen die ondertussen kenmerkend zijn voor het werk van Ana Torfs. Via een gemengd gebruik van media – in Bozar video, geluidswerk en handgeknoopt tapijt, maar ook vaak fotografie en print – bouwt ze sinds de vroege jaren 1990 aan een oeuvre waarin de spanningsboog tussen narratieve structuren, tekst en de representatie ervan centraal staat. Literaire teksten en historische geschriften vormen vaak het startpunt voor haar installaties die steeds uitgekiend bedacht en met de grootste precisie gepresenteerd zijn. 

Ana Torfs, 'When You Whistle, It Makes Air Come Out', 2019, © Ana Torfs

2019

Tentoonstelingsoverzicht Ana Torfs, 'The Magician & the Surgeon', Bozar, 2020, © Ana Torfs

Wie in Bozar de zaal betreedt, staat meteen oog in oog met op één na alle werken: Torfs koos ervoor om de scenografie open en overzichtelijk te houden. Een slimme zet, blijkt, want dit geheel versterkt elkaar. Van deze tentoonstelling gaat een duistere bevreemding uit die zich verspreidt als een druppel gitzwarte inkt in een glas water. When You Whistle, It Makes Air Come Out eist als eerste onze aandacht op. In een letterzetting die aan de aangekondigde filmtitels op de voorzijde van Amerikaanse cinema’s doet denken – van die zwarte lettertjes op doorschijnend plastic die tussen zwarte houten latjes worden geschoven – glijden gezapig tekstfragmenten over het scherm. “We have breath in our bodies and it blows”, “There is Wind from outside” en “If there was not any, we would choke”: het zijn quotes die de Zwitserse psycholoog Jean Piaget haast honderd jaar geleden optekende. Voor zijn boek en studie The Child’s Conception of Physical Causality (1927) vroeg hij aan kinderen “waarvan is wind gemaakt”, “waar komt de wind vandaan”, “wat gebeurt er wanneer je blaast”, of “waar komt de lucht in je mond vandaan”. Onschuldig en grappig misschien, maar gezien de situatie van de dag – een tentoonstelling bezoeken doe je in België verplicht met mondkapje – lijken deze fragmenten direct naar Covid-19 te verwijzen. Het is meer dan een bedenking, het is een gevoel dat me bekruipt en dat de hele tentoonstelling door mijn hoofd blijft spoken. Het werkt in Torfs’ voordeel. De realiteit buiten geeft dit werk een extra punch, zij het een morbide. 

De realiteit van Covid-19 geeft Torfs' werk een extra punch, zij het een morbide 

Dat geldt zeker ook voor het tweede werk The Shadow Is Black and in the Darkness It Can’t Show (2019), hetgeen haarfijn rug aan rug met When You Whistle, It Makes Air Come Out geprojecteerd is. Hier zien we in een duistere ruimte een gemaskerde, volledig in het zwart geklede man een mannelijke pop uit een koffer halen. Tevergeefs tracht hij zijn dummy leven in te blazen. Als soundtrack doet de klankband van het eerdere werk uitstekend dienst: traag in- en uitademen, gemengd met sobere, ietwat donkere ambienttonen. 

Sideshow is groter geprojecteerd en bekleedt, diagonaal in de hoek opgehangen, een centrale plaats in de tentoonstelling. In een bezwerende cadans verschijnen personages in een onbestemde tijd en ruimte – een theaterscène? – waar het licht van paars naar oranje en groengeel verschuift. Ik zie een mummy, een geisha, een man met hoge hoed en oversized handschoenen, of een vrouw met het masker van een kat. Hun schaduwen tekenen zicht scherp af tegen het sobere decor waarin ze zich bevinden. Allen hebben ze hun gezicht verstopt, hetzij achter een masker, hetzij achter windels of een bivakmuts. Terwijl deze danse macabre in stop motion voorbij schrijdt, bekruipt ons weer de referentie naar Covid-19. Maar Torfs weet te temperen. Naast angstaanjagende passages mikt dit wisselend aan butoh, mime, stille film, circus en theater knipogende werk – overigens allemaal oude liefdes van de kunstenaar – ook op de lachspieren. 

Ana Torfs, 'Sideshow', 2019, © Ana Torfs

'When You Whistle

Ana Torfs, 'Sideshow', 2019, © Ana Torfs

De geluidsinstallatie Echo’s Bones / Were Turned to Stone (2020) gaat gepaard met een handgeknoopt wollen tapijt in zwart en grijstinten, de laatste twee werken in de opstelling. Normaliter mag je op het tapijtje plaatsnemen om maar liefst 210 minuten te verdwalen in Torfs’ nieuwe spoken word piece. Maar omwille van besmettingsgevaar kan dit niet en beluister ik het werk via een link op mijn mobieltje. Aan het woord is de nimf Echo die eenzaam in een grot leeft. Ze lijst onder meer een lange reeks overlijdensgevallen op van tientallen beroemde schrijvers en dichters, kunstenaars, componisten, dansers en dies meer (als voorbeelden Tolstoy, Shelley, Proust of Milton maar ook Bach, Pergolesi, Brancusi, Manet en Baker). Wat hun bindt, is dat ze bijvoorbeeld zonder een rooie cent heengingen, ze overleden aan leverfalen, of blind de wereld verlieten. De dood keert in dit werk steeds weer. Bovendien onderbreekt deze nimf haar ijlende woordenstroom vaak door gekreun of bijzonder akelig gereutel. Daarnaast zijn er allerhande beschrijvingen en citaten: over de anatomie van het menselijk lichaam (de wervelkolom, de ribbenkast), over geesten en spookhuizen, over ondergrondse researchlaboratoria, over Amazon en de huidige economie. En er is die treffende quote van Virginia Woolf : “When you consider things like the stars, our affairs don’t seem to matter very much, do they?”. 

Torfs' geluidsinstallatie trekt een breed filosofisch register open en haar werk treft me diep. Tijdens de luisterbeurt in Bozar staan de haren op mijn armen rechtop

Torfs trekt hiermee een breed filosofisch register open en haar werk treft me diep. Tijdens de luisterbeurt in Bozar staan de haren op mijn armen rechtop. Op achtergrond loopt de projectie van Sideshow door en trekken een griezelige clown voorbij, een inbreker en iets dat me denken doet aan Leatherface uit The Texas Chainsaw Massacre. Wanneer ik weer thuiskom, blijkt de link naar Torfs’ geluidswerk nog prima te werken. Een meevaller, want drie en een half uur aan geluidsmateriaal kon ik onmogelijk tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling verwerken. Ik zal nog lang na kunnen genieten van Torfs’ uitstekende terugkeer in haar geliefde Paleis voor Schone Kunsten.

Ana Torfs, ‘The Magician & the Surgeon’, nog tot 1 november gratis te bezoeken in Bozar, Brussel: www.bozar.be, met op 6 & 7 oktober een filmvertoning en performance: https://www.bozar.be/nl/activities/169554-ictus—ana-torfs

Recente artikelen