metropolis m

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Een vrachtlading aarde afkomstig van het voormalige Ford-terrein nabij Hasselt wordt in de strakke modernistische tenoonstellingszaal van Z33 omgekieperd. Kunstenaar Sam Lewitt spiegelt in CURE (the Work) het productieproces van de recentelijk uit Belgish-Limburg vertrokken autofabrikant aan zijn eigen makerschap.  

Sinds de opening van een indrukwekkende nieuwe vleugel in mei kent cultuurhuis Z33 een nieuw- en oudbouw. Het is alsof kunstenaar Sam Lewitt de ouderdom van de uit 1958 stammende oudbouw extra heeft willen accentueren door er zwaargehavende metalen deuren in te plaatsen. De kunstenaar vond deze in de de voormalige Ford Fabriek in Genk die in 2014 gesloten en deels gesloopt is. Lewitt zag in de sluiting een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die plaatsvond in de regio terwijl Z33 verbouwd werd en koos dit als onderwerp voor de tentoonstelling CURE (the Work).

Het verhaal van Ford Genk is het verhaal van de regio Belgisch-Limburg. De autofabrikant vestigde zich begin jaren zestig in de regio omdat er met de sluiting van de mijnen een grote groep arbeiders beschikbaar kwam voor wie zwaar werk gewoon was. Vanuit Genk kon de Europese en Britse markt bediend worden. Dat deed Ford tot het begin van deze eeuw met succes. Dit decennium werd de productie verplaatst naar Valencia waarna de fabriek in Gent is gesloten. Dat zal deels zijn ingegeven vanwege kostenbesparingen, die Ford overigens goed kan gebruiken door een gestaag afnemend marktaandeel. Het bedrijf lijkt te veel in het verleden te zijn blijven steken, zo verdient het haar geld hoofdzakelijk met de verkoop van dorstige F150 pick-up trucks. Pas begin 2021 heeft Ford een volledig elektrische auto beschikbaar. Het is tekenend dat onder voormalig Ford Genk werknemers geruchten de ronde deden dat pionier Tesla de fabriek zou overnemen. Tesla week echter uit naar Tilburg, waardoor er in de regio ongeveer 6000 banen verdwenen bij Ford en haar toeleveranciers. 

In de tentoonstelling wordt een bekend verhaal verteld: kapitaal kan vrijelijk de wereld over gaan en de meest gunstige vestigingsplaats uitzoeken terwijl het voor mensen veel ingrijpender is om te verkassen. Kortom: voor de gemiddelde werknemer werkt internationalisering niet.

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Met CURE (The Work) spiegelt Sam Lewitt het productieproces waarbij een grondstof wordt bewerkt tot eindproduct, in dit geval is dat aarde die in een machine middels spierkracht tot bouwstenen wordt geperst. In gebieden zonder toevoer uit steenfabrieken kunnen deze apparaten een zelfvoorzienende oplossing zijn. Daarmee lijkt de tentoonstelling niet alleen een analogie van het productieproces te zijn, maar ook een wrange verwijzing naar de ontslagen Fordmedewerker die het eveneens zelf mag uitzoeken.

De kunstenaar brengt zo twee contrasterende werelden samen: aan de ene kant het strakke modernistische van de witte tentoonstellingszalen en aan de andere kant de rommelige realiteit. Dat is het best te zien in de eerste zaal waar een vrachtlading aarde afkomstig van het Ford Genk terrein is omgekieperd. Welbekend met de geglobaliseerde hedendaagse kunstwereld kiest de New Yorkse kunstenaar ervoor deze in aanraking te brengen met de sociaal-economische situatie in Belgisch-Limburg.

Welbekend met de geglobaliseerde hedendaagse kunstwereld kiest de New Yorkse kunstenaar ervoor deze in aanraking te brengen met de sociaal-economische situatie in Belgisch-Limburg

Voor zover dat kan, natuurlijk. Voorbij de profijtelijke globalisering lijken er in Z33 weinig overeenkomsten te worden voorgesteld tussen de kunstwereld en de wereld rondom Ford Genk. Het is daarmee verleidelijk om zelf vrij te gaan associëren hoe het tentoongestelde zich tot de maatschappelijke werkelijkheid zou kunnen verhouden. Dat kan naar mijn idee ook in wat meer onfrisse richtingen. Denkend aan het politieke succes van de Vlaams-nationalistische en liberaal-conservatieve partij Nieuw Vlaamse-Alliantie zou zo’n berg aarde best een verwijzing kunnen zijn naar nationalisme dat in extremis tot bodempolitiek kan leiden. De Wet van Godwin stelt dat hoe langer een online-discussie duurt, hoe groter de kans is dat de nazi’s worden aangehaald, zo ook in deze (ongefundeerde) vergelijking, die toch een serieuze vraag opwerpt: Zou Lewitt ooit van NV-A partijvoorzitter Bart de Wever hebben gehoord?

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Er is een opvallende overeenkomst tussen de huidige tentoonstelling en een werk uit 2018 dat Lewitt in opdracht van BMW vervaardigde, met de haast identieke titel CORE (The Work). De autofabrikant vroeg hem werk te maken voor de internationale kunstbeurs Frieze London, waarna de kunstenaar deze opdracht heel handig doorspeelde aan BMW’s eigen motorblokafdeling door hen te vragen om zogenaamde ‘cores’: gehard zand dat als mal wordt gebruikt bij het gieten van een motorblok. Op de beursstand hielden deze gietvormen het midden tussen een onderdeel uit een productieproces en een sculptuur. Met het uitbesteden van het maakwerk eigende de kunstenaar zich de vraag toe hoe een fabrikant actief kan worden in de kunstwereld en hoe het maakwerk zich verhoudt tot de symbolische waarde die we toekennen aan kunst. 

Met het uitbesteden van het maakwerk eigende Lewitt zich de vraag toe hoe een fabrikant actief kan worden in de kunstwereld en hoe het maakwerk zich verhoudt tot de symbolische waarde die we toekennen aan kunst

Lewitt stelt in de tekst bij deze tentoonstelling letterlijk de vraag of het om een ‘work or artwork’ gaat. Om een antwoord te krijgen gebruikt hij dezelfde strategie als bij de presentatie bij Frieze London, ditmaal met stenen die moeten uitharden (vandaar het Engelse ’to cure’ waar de titel van de tentoonstelling naar verwijst). De kunstenaar brengt het idee in; de uitvoering ligt bij anderen. Met de presentatie in een museale context ontstaat de mogelijkheid om te reflecteren op de materiële aspecten van het kunstenaarsschap. 

Om BMW haar eigen opdracht uit te laten voeren is wat mij betreft een geslaagde grap, die aanzet tot denken over het scheppen van culturele waarde. Maar in deze tentoonstelling werkt diezelfde strategie minder goed omdat er drie partijen betrokken zijn. Het is duidelijk dat Sam Lewitt met deze tentoonstelling de renovatiewerkzaamheden bij Z33 spiegelt, maar Ford Genk lijkt er een beetje met de haren te zijn bijgesleept. Hebben ze wel iets met elkaar te maken anders dan dat de sluiting plaatsvond tijdens de renovatie? Bovendien zou je verwachten dat iemand die zich zo bekommert om het materiële ook een (marxistische) analyse zou geven van de gevolgen voor de werknemers van de fabriekssluiting. Hoe vergaat het hen? In deze tentoonstelling komen ze niet aan het woord.

Toch zijn er in deze tentoonstelling een aantal verwijzingen naar de menselijke maat. Dat begint al bij de spierkracht die nodig is om de pers te bedienen en komt uit bij de noodzaak ergens te kunnen wonen. In de laatste zaal is met de handgemaakte stenen een muurtje gebouwd, waarop een reclameposter hangt die een samenwerking tussen tassenmerk Kipling en de autofabrikant verbeeldt; een Ford Fiesta hangt als rugzak aan de schouders van een model. Mogelijk is dit het middenklasse-ideaal van iedereen die niet in een grote stad leeft. Huisje boompje beestje, waar op de oprit voor die woning vanzelfsprekend een tweede autootje voor de boodschappen staat. Hier brengt Lewitt de zelfredzaamheid van de stenenpers en de autonomie van autobezit knap samen.   

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Sam Lewitt, CURE (the Work), Z33 Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur, Hasselt, België, 2020. Zaaloverzicht. Courtesy de kunstenaar. Foto: Selma Gurbuz.

Er hangt nog een poster in de tentoonstelling, eveneens gevonden in de fabriek, waarop het comic sans lettertype vlijtig knutselwerk verraadt van een medewerker. Een ‘Focus’ en ‘Galaxy S-MAX’ – de laatste twee modellen die bij Ford Genk van de band rolde- staan op de poster bovenop een portret van Henry Ford geplakt. Er spreekt een bepaalde trots uit dit beeld. Dat persoonlijke ontbreekt verder in deze tentoonstelling, waardoor het geheel ondanks de berg aarde wat steriel aandoet. 

De tentoonstelling is te zien tot 31 januari 2021,Z33, Bonnefantenstraat 1, Hasselt

Jorne Vriens

is kunsthistoricus

Recente artikelen