metropolis m

Sam Durant, ‘Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement’, in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Sam Durant ontwerpt een ongebonden monument voor ongebonden mensen (en landen). Als een eerbetoon aan het recht op vrij bewegen. In een tijd waarin overal grenzen opgetrokken worden. (NB niet voor wappies)

In Nederland is CC Strombeek wellicht weinig bekend, en in België is het dankzij een hoogstaand tentoonstellingsprogramma sinds twee decennia een geliefde plek voor het circuit. In 2014 blies het culturele centrum nog 40 kaarsjes uit. Samen met CC Westrand in Dilbeek – zoals de naam het al aangeeft gesitueerd aan een andere kant van Brussel en destijds eveneens veertig – brachten ze dat jaar een gedeeld boek uit. Niet onlogisch: beide centra werden midden zeventiger jaren strategisch als Nederlandstalige bakens ingezet in het destijds fel uitdeinende en – nog steeds – verfransende Brusselse grootstedelijk weefsel. Gehuld in brutalistische architectuur beschikken de twee huizen over een genereus bemeten infrastructuur met ruimtes voor theater, dans, film en muziek, aangevuld met bibliotheken en polyvalente zalen voor zaken als yogacursussen en het verenigingsleven. De twee organiseren ook geregeld tentoonstellingen. Vooral CC Strombeek kent een vrij lange geschiedenis als exporuimte. Populair is het bij de incrowd: op openingen hokken erg veel professionelen uit het veld er graag samen. 

Op mijn lange wandeling van Schaarbeek naar Strombeek-Bever trek ik, eens over het kanaal en het spuuglelijke shoppingcenter Docks Bruxsel, langs de semi-autoroute die door het enorme Koninklijke park van Laken slingert. Auto’s zoeven langs de ommuring van het domein heen, maar ik heb een apart pad, beschut onder de bomen. Voorbij de Japanse toren en het Chinese paviljoen, restanten uit 1905 van de oosterse koloniale visie van Leopold II, ligt de Lakense tramhalte De Wand. Daar loopt Brussel op zijn laatste benen en vangt plots Vlaanderen aan. Dat mag duidelijk zijn aan de straatnaambordjes. Die zijn in Strombeek- Bever (overigens een deelgemeente van Grimbergen) niet langer meer blauw maar geel. Fier in hun rechterbovenhoek steekt een Vlaamse Leeuw zijn klauwen uit. 

Deze regio voelt een beetje als een niemandsland, een vreemde mengelmoes van stedelijke ruimte met reusachtige flatgebouwen (in het Brussels vaak des gaufres, wafels, genoemd), modeste en minder bescheiden villa’s en lintbebouwing. Her en der staat er nog een aftandse fermette van meer dan een eeuw geleden tussen. Zowat middenin deze cocktail van bouwsels ligt CC Strombeek, dominant op een grotendeels door appartementsgebouwen en huizen omzoomd plein met parking. Voor de deur van het cultuurcentrum prijkt middenin de fontein een witte metalen geometrische sculptuur uit 1975 van wijlen Mark Verstockt. 

In 1999 vangt dit centrum aan met een tentoonstellingsprogramma dat jarenlang gerund zal worden door curator Luk Lambrecht, een man die ook de dansprogrammering mee aan zal sturen. Wanneer die in september 2020 plots ontslagen wordt – er was naar verluidt al een jarenlange strijd aan de gang met de directeur Wim Meert – staat een flinke hap van de Vlaamse kunstensector op de achterste poten. Het SMAK Gent zet een jarenlange samenwerking met het CC plotsklaps eenzijdig stop, belangenverenigingen van kunstenaars demonstreren tot op het cafetariadak toe van het cultuurcentrum. De vraag of de Vlaamse rand rond Brussel internationaal mag zijn en of CC’s terug willen naar ‘de tijd van de parochiezalen’ komt weer in de actualiteit. 

Die storm lijkt vandaag in CC Strombeek reeds geluwd. ‘Is een andere wereld mogelijk?’ vraagt de promotekst van Sam Durants Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement. Het is zijn eerste solotentoonstelling in België sinds jaren (in 2004 presenteerde hij nog 12 Signs in SMAK). Een afdoend antwoord op die (retorische?) vraag krijgen we in de tentoonstelling – vanzelfsprekend – niet. Maar de koers van het CC lijkt, ook met de nieuwe curator Charlotte Crevits, wel volledig bestendigd. Zij was voordien overigens werkzaam als curator in het Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle hetgeen momenteel gerenoveerd wordt.

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Durants eerste werk hangt buiten, aan de zijgevel van het gebouw. Onder een afdakje en naast een raam is het ietwat ongelukkig geplaatst. Het lijkt haast weggemoffeld. Another World is Possible (uit 2020; krijgen we dan gelijk toch een simplistisch antwoord?) lezen we in uitvergrote viltstiftletters op een rode achtergrond. Het is één van die lichtbakken waarmee Sam Durant (1961, Seattle, woont en werkt in Berlijn) rond de jaren 2000 furore maakt en waarvoor ik destijds al viel als een blok: slogans uit protesten en manifestaties die de kunstenaar minutieus kopieert om ze te presenteren in fantastische, veelkleurige lichtbakken in galeries en musea. Zijn eenvoudige zet overhevelt die (misschien) over het hoofd geziene boodschappen naar een radicaal andere context waar er (hopelijk) nieuwe dialogen ontstaan. 

Binnen in de tentoonstellingsruimtes springt de suppoost meteen recht van zijn stoel om me te begeleiden in de tentoonstelling. Snel hop ik met hem van werk naar werk, tot in de kelder (en een beetje tegen mijn zin, want ik verken liever zelf het parcours doch zulk een vriendelijke lach en zo’n enthousiasme durf ik zeker niet te weigeren).

‘Hier zat in mijnen tijd jeugdclub ’t Vensterken’, gniffelt de suppoost, ‘en zoals ge ziet was die titel uitstekend gekozen.’ In de raamloze, nogal lage betonnen kelder van het CC speelt vandaag de korte video Trope (2020, 12’35”). En na hartelijk afscheid te nemen van mijn gids vang ik hier beneden de tentoonstelling dan maar aan. Durants video toont publieke monumenten die vernield worden op verschillende plekken ter wereld. Vaak zijn het standbeelden en bustes van geschiedkundige (foute) leiders: de Poolse priester en Solidarność-lid Henryk Jankowski, voormalig Egyptisch president Hosni Mubarak, Stalin, enzovoort. Op YouTube en co verzamelde Durant ook materiaal van IS-terroristen die in musea eeuwenoude sculpturen met hun sloophamer te lijf gaan. In deze splitscreenpresentatie loopt Durant de beelden voor- en achterwaarts en speelt hij met tempowisselingen. Een nadrukkelijk dramatische, barokke soundscape onderpint zijn found footage.

Durants video toont publieke monumenten die vernield worden op verschillende plekken ter wereld

Het werk kadert in een reeks die Durant een vijftal jaar geleden aanvat. Aanleiding is de controverse rond zijn sculptuur Scaffold (2012), een getrouwe kopie van een galg, een moordtuig waar in Lincolns Amerika nogal wat people of colour aan verhangen werden (Scaffold was onder meer te zien op dOCUMENTA (13) en in de Haagse binnenstad bij Stroom). Na tal van protesten wordt Scaffold in 2017 ceremonieel begraven en sindsdien is Durant geobsedeerd door iconoclasme. Waarvan ook deze projectie hier dus moet getuigen. ‘Ik heb het privilege om een witte man te zijn. En een Amerikaan’, aldus Durant in een interview met CC Strombeek over zijn tentoonstelling

‘Eén van de aspecten in mijn werk is hier aandacht voor vragen. Om witte mensen, met name witte mannen te helpen hun privileges te begrijpen. Hen helpen te begrijpen dat ze een voordeel in het leven hebben dat niets te maken heeft met hun eigen idee van waarde, maar met louter geluk. Ik geloof dat wie hier voordeel uit haalt de speciale verantwoordelijkheid heeft zich hier van te ontdoen. Om dit te veranderen in kwaliteit. Witte overheersing en patriottische dominantie zijn ideologieën die niet meer reëel zijn in wat dan ook in onze wereld. Het gaat dus niet over een persoon, maar over een systeem.’ 

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Weer boven de grond in Strombeek vangt een meterslange en -hoge tijdslijn (van 1804 tot vandaag) mijn aandacht. Zwart op wit staan hier Wikipedia gegevens over kolonisatie, internationale solidariteits- en andere conferenties, protestbewegingen, nationalistische coups en verdragen rond vluchtelingenstromen. Facts & figures à gogo.

Uit de tentoonstellingstekst blijkt nu dat Durant voor zijn tentoonstelling laat inspireren door de Beweging van Niet-Gebonden Landen ‘om het belang van nieuwe initiatieven en alternatieve wereldvisies te benadrukken.’ Om de hoek staat in de grootste zaal Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement (2020) opgesteld, de installatie van waar de tentoonstelling haar naam aan ontleent, en die hier rechtstreeks op ingaat. 

De Non-Aligned Movement (NAM) of de Beweging van Niet-Gebonden Landen streefde naar een wereldvrede en vertegenwoordigde grosso modo de landen die zich niet verbonden voelden met het Westen of het Oostblok, de twee machtspartijen tijdens de Koude Oorlog. Vandaag vormt het een internationaal forum voor meer dan 120 lidstaten dat gemeenschappelijke belangen verdedigt. Durant presenteert in het cultuurcentrum een installatie van vijf maquettes van sculpturale parken en vijf schaalkopijen van monumenten van het NAM, waaronder het Tegallega Park in Indonesië en het Friendship Park in Belgrado. Deze installatie heet interactief: de bezoeker mag de maquettes door de ruimte rollen, alsook de miniatuurmodellen van de monumenten verplaatsen. 

‘We worden hier als het ware letterlijk uitgenodigd om ideeën als bewegingsvrijheid, volksparticipatie, democratie en mobiliteit in de praktijk te brengen. Het suggereert ook een oprichten of vernietigen van monumenten en gedenktekens gestuwd door mensen en sociale bewegingen, eerder dan door imperiaal geweld’, zo lezen we in de tekst. Ik laat alles op zijn plaats waar het staat. 

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

Sam Durant, 'Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement', in CC Strombeek, © Sophie Nuytten

In het zaal achterin hangen drie (groepen van) collages en tekeningen. Er zijn tekeningen rond het tekenen van het Verdrag van Versailles (staatsleiders versus vrouwen die de tapijten prepareren) en een verknipte, ondersteboven opgehangen wereldkaart waar het Afrikaanse continent boven Europa staat. 

Weer naar de uitgang toe hangen nog zeven werken die op een soortgelijke thematiek voortborduren (The Decline of the Ottoman Empire, 1699-1923 (2019), The Partition of Africa (2019), Retreat of Colonialism in the Postwar Period (2019), etcetera). 

Voor mij valt deze tentoonstelling al te mager uit. Het voelt als een desktopresearch van de eerste graad die zich materialiseert in sculpturen, tekeningen, collages en een video. Naar mijn gevoel tracht Durant inhoudelijk te veel hooi op zijn vork nemen. Zijn intentie is misschien nobel (ook bijzonder ambitieus en eerlijk gezegd ook pretentieus), doch de uitwerking oogt bijzonder steriel. Ik mis dus passie, gedrevenheid, verbeelding. Zo laat dit amalgaam zich niet lezen. Durant wil ontzettend veel vertellen met weinig woorden (al is paradoxaal de met data en tekst betegelde muur met tijdslijn ook te veel), en zonder de tentoonstellingstekst zouden we hier weinig uit halen.

De tentoonstelling voelt als een desktopresearch van de eerste graad die zich materialiseert in sculpturen, tekeningen, collages en een video. Ik mis passie, gedrevenheid, verbeelding

Maar toch goed nieuws: CC Strombeek vaut le détour. Nog steeds. In ieder geval is voor de nieuwe werking de kop er af. CC Strombeek vaart haar internationale koers dapper verder. In het najaar staat een tentoonstelling gepland van Michael Dean en voor volgend jaar lopen gesprekken met Ariane Loze & Nadia Guerroui, Mandy El-Sayegh en  Rashid Johnson.

Sam Durant, ‘Proposal for Non-Aligned Monuments, Free Movement’, nog tot 19 mei 2021 in CC Strombeek.

Recente artikelen