metropolis m

Gastcurator Susanne Wallinga vulde deze tiende editie van Beelden in Leiden met het werk van zes jonge kunstenaars, van wie de meesten voor het eerst exposeren in de openbare ruimte. Maar het is een weerbarstig project. Sommige kunstingrepen schurken zo dicht aan tegen de realiteit dat ze niet meer opvallen. Bijvoorbeeld de in beton gegoten afgietsels van deurposten van Jason Hendrik Hansma, die keurig tegen de gevels van een aantal huizen zijn neergelegd, bijna buiten het zicht – en strikt genomen ook niet in de openbare ruimte. Hansma bespeelt met zijn werk tussenruimtes, staat te lezen op de website van Beelden in Leiden, maar nu ontstaat nauwelijks de spanning waar hij naar op zoek is.

Wel opvallend zijn de gele, metalen staketsels die aan tafels en banken doen denken, een installatie van Riet Wijnen. Ze zijn gebaseerd op fictieve gesprekken met vrouwen, lees je in het tekstje ernaast. Dat is interessant, daar zou je meer van willen weten. Maar het kunstwerk gaat vooral op in zijn eigen vorm. Je mag erop spelen, of eraan plaatsnemen. Gastvrij, dat is het wel.

Prikkelender is Maud van der Beukens sculptuur van een doorsnee van de Mississippi rivierbedding. Gescand en vertaald in kunststof is deze sculptuur een vreemd ding, een stukje wereld van elders geïmplanteerd in een nieuwe omgeving. De wetenschappelijke blik van de scan vloeit samen met de ongrijpbare natuurkracht van een rivier. Maar die krachten zijn wel degelijk door menselijk ingrijpen te temmen. Dit werk laat je daarover nadenken door de inherente tegenstelling tussen wild en beheersbaar.

Die waterstroom spoelt aan bij kunstenaar Lungiswa Gqunta. Ze maakte ijzeren plateaus op pootjes en liet de erosie op de vrije loop, waardoor roest in de meest prachtige kleurschakeringen is ontstaan. De kunstenaar verwijst met de vorm van het werk naar rivierbeddingen, maar in de rechthoekige richels kun je ook de maat van bedden herkennen. Bedden en beddingen zijn plaatsen waar niet alleen rust, maar ook trauma en conflict kunnen heersen. Gqunta schakelt zo huiselijk geweld aan klimaatverandering, overstromingen, verval en verandering. Het geeft een mooi beeld en een fascinerend uitgangspunt. Deze twee kunstwerken van verschillende makers, versterken elkaar op een slimme manier. Ze lijken te benadrukken dat de natuur, de menselijke soort en haar omgeving ecosystemen zijn onlosmakelijk met elkaar zijn verknoopt.

Het idee dat systemen elkaar kunnen beïnvloeden, wordt in de handen van Vibeke Mascini een incubator voor nachtvlinderpoppen. Op de binnenplaats van de openbare bibliotheek plaatste ze een forse batterij, die ouderwetse gietijzeren verwarmingselementen opwarmt. Tussen de lamellen hing ze grote, zwarte vlinderpoppen. Als je nu gaat kijken, zijn de nachtvlinders gevlogen, zo het Leidse stadsleven in. De energie uit de batterijen is gegenereerd door het verbranden van illegale, door de douane onderschepte goederen, zoals cocaine en tijgerhuiden. Het is dus geen schuldenvrije energie, die de batterijen afgeven. Vernietiging van natuur, illegale activiteiten en smokkelwaar: ze zijn negatief geladen en misschien wel ondermijnend voor een samenleving. Maar Mascini keert het negatieve ten goede, in ieder geval voor de nachtvlinderstand van Leiden. Als alles goed gaat tenminste. Want ecosystemen zijn kwetsbaar en elke ingreep daarin kan een uitwerking hebben die niemand had voorzien.

Dat zal kunstenaar Thomas Swinkels ook beamen: hij raakte gefascineerd door de Japanse duizendknoop, een snelgroeiende plant die arts en onderzoeker Von Siebolt in de negentiende eeuw meenam vanuit Japan naar Leiden. De duizendknoop is in Nederland intussen een onuitroeibare plaag gebleken. Swinkels bouwde een huisje geinspireerd op de vorm van een terrarium waarin planten en dieren door onderzoekers en ontdekkers naar Europa werden vervoerd, een zogenaamde Wardian Case. Het grijze huisje zou ideaal kunnen functioneren als tiny house, maar het is een sculptuur zonder ramen en deuren. Onbruikbaar en letterlijk gesloten, is het kunstwerk een wat nurks commentaar op de effecten van imperialisme en kolonialisme.

Ondanks dat de deelnemende kunstenaars elkaar inhoudelijk versterken, is dit geen sterke editie van Beelden in Leiden. De ideeën zijn aanwezig, de concepten serieus, maar de kunst wordt opgeslokt wordt door de omgeving. Soms intentioneel, zoals in het geval van de deurposten, soms per ongeluk, omdat het bomendak het licht wegneemt van de kunstwerken, omdat de schaal niet groot genoeg is, of omdat de omgeving te druk en afleidend is. Wat wellicht zou helpen: betere informatiebordjes. Niet elk kunstwerk hoeft altijd maar omhangen met tekst en uitleg maar soms lonkt de ontstaansgeschiedenis waarnaar heel summier wordt gehint op de tekstbordjes meer dan het eindresultaat, het kunstwerk zelf. Dat is overigens wel de doodsteek voor een kunstwerk, als de redding zou moeten komen van het informatiebordje.

Sferen gaat over mensen en de openbare ruimte, staat op de website van Beelden in Leiden. Maar de openbare ruimte zelf reageert onbewogen op deze buitenexpositie. Sferen past eigenlijk beter in een museumzaal. De kunstwerken communiceren nauwelijks met hun omgeving maar hebben het onderling heel goed naar hun zin.