metropolis m

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Thuis is niet meer de veilige haven die het heet te zijn. De pandemie heeft zijn definitie volkomen overhoop gegooid. Charbel-joseph Boutros en Stéphanie Saadé uit Beirut, zelf verbannen uit hun huis na de ontploffing van een jaar geleden, gaan in Marres op zoek naar dat wat een huis tot een thuis maakt.

Intimate Geographies is een tentoonstelling van Charbel-joseph Boutros en Stéphanie Saadé in Marres in Maastricht, waarin ze de tentoonstellingsruimte tot hun ‘thuis’ hebben gemaakt. Ze creëerden in de kamers van het herenhuis verschillende huiselijke omgevingen en ervaringen waarin ze reflecteren op de precariteit en fragiliteit van onze huidige tijd.

Tijdens de opening van de tentoonstelling bezetten twee protagonisten de ruimte. Het kunstenaarsechtpaar, dat Boutros en Saadé imiteert, woont hier en voert de voorbereiding van een tentoonstelling uit. Ze verblijven er als waren ze er echt gehuisvest, al blijft duidelijk dat ook zij hier te gast zijn.

Boutros vertelt dat de tentoonstelling reflecteert op hoe we tegenwoordig tentoonstellingen maken: ‘je ziet alle verschillende stappen en lagen die een tentoonstelling tot stand brengen. Bijvoorbeeld de relatie van de kunstenaar met de curator, telefoontjes van hun galeriehouders, en de tijd die ze in hun atelier doorbrengen.’ Maar ook hun huissituatie in Beiroet is onderwerp, waar hun leven getergd is door een politieke crisis gevolgd door de dramatische ontploffing van nu een jaar geleden. 

Saadé: ‘De werken in de tentoonstelling – ook al zijn ze bedacht in 2019 vóór de recente gebeurtenissen in Libanon – kunnen gelezen worden door de lens van alles wat er gebeurd is. Ze passen zich aan aan de politieke gebeurtenissen en de geschiedenis van de regio.’

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Op de begane grond, in de ruimte met bovenlicht van Marres, is een tuin aangelegd, die verwijst naar de aangelegde tuin vol planten die Boutros en Saadé in hun vroegere huis in Beiroet hadden. Na de explosie, op 4 augustus, hebben ze hun planten aan vrienden en familie gegeven. Bouros zegt dat ze alle planten die ze in Beiroet zijn kwijtgeraakt weer in huis wilden zetten. ‘We hadden twee keer zoveel planten als je hier ziet.’

De wintertuin, geïnstalleerd op de benedenverdieping van Marres, is opgevat als een plek waar men kan lezen en discussiëren. In de loop van de tentoonstelling is hij aangevuld door de protagonisten met andere planten. Je zult ze er als bezoeker ook zelf geregeld kunnen aantreffen.

De eetkamer bestaat uit werken van Saadé. In de kamer hangen gordijnen uit het huis van haar familie in Libanon. Deze tien gordijnen zijn geborduurd met 37 routes die zij van 1995 tot 2001 in Libanon heeft afgelegd op weg naar vrienden en familie, naar de bioscoop of het strand. Het aantal komt overeen met met haar leeftijd. ‘De basis is een materiaal dat geschiedenis draagt. Je kunt zien waar de ramen hebben gezeten, en ze hebben vlekken, plooien en andere fysieke sporen van hun gebruik. Voor elk van de werken neem ik de tijdspanne waarin het materiaal in het huis werd geïnstalleerd. Hier is dat van 1995 tot 2001. Deze periode komt overeen met de nasleep van de Libanese burgeroorlog: de wederopbouw van de stad, de (her)ontwikkeling van nieuwe wegen en veel gebieden die voorheen ontoegankelijk waren.’

Saadé legt uit dat er geen cartografische informatie op de gordijnen staat: het wordt een geabstraheerde ruimte waar je je eigen herinneringen op kunt projecteren. Tegelijkertijd vertelt het werk het verhaal van wat er aan de hand was in Libanon. Het zuiden van Libanon werd bijvoorbeeld een plek waar ze pas na de oorlog naartoe konden gaan, omdat het tijdens de oorlog te gevaarlijk was om erheen te gaan.

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Een dramatisch element in het interieur is het schilderij dat aan de muur is gehangen. Het door Saadé als Becoming a Painting (1950-2019) beschreven landschapsschilderij behoorde toe aan Saadé’s grootouders en werd tijdens de burgeroorlog door granaatscherven getroffen. Het werk is, zoals de kunstenaars zeggen ‘geconditioneerd door de oorlog’. Als je goed naar het schilderij kijkt, kun je zien hoe de verf rond de granaatscherven is gebarsten.

In de woonkamer installeerde Boutros een installatie die eerder te zien was in Beirut Art Center en later in S.M.A.K. in Gent. Onder het tapijt is een betonnen sculptuur geplaatst in het exacte gewicht van Marres-directeur Valentijn Byvanck. Bezoekers worden uitgenodigd hun schoenen uit te trekken en door het tapijt te lopen en erop te gaan liggen. Boutros gebruikt vaker onzichtbaarheid als materiaal, om, zoals hier de verborgen institutionele dynamiek aan de orde te stellen.

Intimate Geographies voelt alsof je binnenkomt in het huis van een vreemde. Een huis dat bewoond wordt door een kunstenaarskoppel, waarvan je niet precies weet wie zij zijn of wat ze aan het doen zijn

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

Intimate Geographies, Marres Maastricht, 2021, foto Gert Jan van Rooij

De bovenverdieping is zoals te verwachten bestemd, voor de slaapkamer, waar ook ruimte voor een babykamer is (voor Noa, hun baby van zes maanden). Een lichtbak met knipsels van een memoryspel dat van Saadé is geweest, projecteert de illustraties op de muren. De afbeeldingen  verwijzen naar het verleden, maar zijn bedoeld om hier ook de toekomst te verbeelden als leerstof voor de baby. Boven het bed hangt een sculptuur gemaakt van was van votiefkaarsen (gestolen uit een Libanese kerk) die op een slaapmasker is gegoten.

Intimate Geographies voelt alsof je binnenkomt in het huis van een vreemde. Een huis dat bewoond wordt door een kunstenaarskoppel, waarvan je niet precies weet wie zij zijn of wat ze aan het doen zijn. Elke kamer die je binnenloopt, ontvouwt zich in verschillende verstrengelde verhalen met meerdere lagen en abstracties, een amalgaan van heden en verleden, persoonlijk en politiek.

De installatie is niet los te zien van de pandemie, die heeft gemaakt dat we het leven vooral vanuit de beslotenheid van ons huis ervaren. Het begrip ‘thuis’ is veranderd van een intieme ruimte, een plaats om te rusten, te eten en te slapen, in een kantoor aan huis, een studio, een universiteit, een bibliotheek, een restaurant, een bar, enzovoort – allemaal tussen dezelfde muren.

Nog prangender is hoe de notie van ‘thuis’ is veranderd voor Boutros en Saadé, sinds 4 augustus 2020 toen hun huis in Beirut werd aangetast door de grote ontploffing die een groot deel van de stad zwaar beschadigde, en ook de oorzaak ervan is dat ze inmiddels niet meer wonen.

Beide kunstenaars kiezen ervoor om op een poëtische en indirecte manier de situatie te verwerken in de tentoonstelling. Zoals een huissleutel die in goud is verguld, waarvan de gouden laag steeds zal afnemen wanneer de sleutel weer het slot zal omdraaien. Het zijn juist deze subtiele gebaren die indruk maken, niet zozeer de aanwezigheid van het kunstenaarskoppel die de ingestudeerde zinnen voordragen. Ook zij zijn te gast in de tentoonstelling, en kunnen er weggaan wanneer ze willen.

Intimate Geographies, Marres, Maastricht, 6.3 t/m 15.8.2021

Nadeche Remst

is kunsthistoricus

Recente artikelen