metropolis m

Taus Makhacheva, ‘Aerostatic Experience’, 2019. Productie van de installatie: Noémie Edel, Aanpassing: Tiphaine Balocco, Jeanne Chaulet, Axelle Hardy, Louise Hodé, Laurane Le Goff, Blandine Massier, Amandine Pernigot, Jeanne Sevez, Yanis Verrot. In opdracht van de Biënnale van Lyon, productie ondersteund door SAM Art Projects. Courtesy de kunstenaar.

Aan ambitie geen gebrek in de tentoonstelling It is possible to raise the ceiling a bit* van Taus Makhacheva in het Fries Museum. In verschillende samenwerkingen, objecten en installaties stelt ze de Kaukasische identiteit aan de orde, die onder druk staat. Maar de vraag is wat de musealisering van de door haar zo geliefde cultuur oplevert. 

Bij het binnenkomen van het Fries Museum belooft de eerste indruk van Taus Makhacheva’s werk veel goeds. Er hangt een gigantische stoffen luchtballon, Aerostatic Experience (2019) in de vide, verdeeld over meerdere etages. Hij verwijst naar historische luchtvaart en ouderwets modieuze hoepelrokken uit Parijs.

Vol verwachting loop ik de trappen op naar de expositie op de derde verdieping. De naam van de tentoonstelling, It is possible to raise the ceiling a bit*, is een uitspraak van de coördinator tentoonstellingsbouw die hij deed naar aanleiding van een gesprek met Mahkacheva. ‘Het is mogelijk om het plafond een beetje te verhogen’, zei hij. Dat schept verwachtingen.

Taus Makhacheva (1983) is een Russische kunstenaar uit Moskou, met een indrukwekkend cv. Ze ontving internationale prijzen en nam de laatste jaren deel aan vele biënnales over de hele wereld. Het is bijzonder te zien dat uitgerekend het Fries Museum haar nu als eerste museum in Nederland een grote museale solo biedt. Maar als je naar het werk kijkt is dat misschien toch niet zo verrassend. Net als bij de collectie van het museum, spreekt uit haar werk een interesse in de lokale identiteit (in haar geval die uit Dagestan) en cultuur. Het valt ook terug te zien in de cultuurhistorische tentoonstellingen in het museum. Op het moment van mijn bezoek is een grote tentoonstelling gewijd aan borduren.

[blockquote]Net als bij de collectie van het museum, spreekt uit Makhacheva’s werk een interesse in de lokale identiteit –in haar geval die uit Dagestan– en cultuur

Taus Makhacheva, 'Aerostatic Experience', 2019. Productie van de installatie: Noémie Edel, Aanpassing: Tiphaine Balocco, Jeanne Chaulet, Axelle Hardy, Louise Hodé, Laurane Le Goff, Blandine Massier, Amandine Pernigot, Jeanne Sevez, Yanis Verrot. In opdracht van de Biënnale van Lyon, productie ondersteund door SAM Art Projects. Courtesy de kunstenaar.

Makhacheva werd vooral bekend met videokunst waarin ze zichzelf vastlegt in performances die getuigen van een streven naar ontmoetingen tussen verschillende culturen en tradities, meer speciaal die uit Dagestan, een Russische deelrepubliek in de Kaukasus waar ze uit afkomstig is. Dagestan staat in Rusland bekend als de meest diverse en heterogene regio wat betreft het aantal etniciteiten en gesproken talen. Makhacheva gaat in haar werk op zoek naar de manier waarop die cultuur wordt doorgegeven en bewaard, dan wel op drift raakt, onder invloed van voortschrijdende globalisering. Met gevoel voor humor en mededogen, beschrijft ze de verhoudingen tussen globalisering en lokaliteit, tussen traditie en moderniteit in de Kaukasus.

In de eerste twee zalen is een speciale rol weggelegd voor objecten uit Dagestaanse archieven en bijpassende processen van musealisering. Makhacheva gebruikt deze objecten in haar werk om ‘een natuurlijk of door de Staat geregisseerd “geheugenverlies”  te delen, bediscussiëren en tegen te gaan’. In een omvangrijke verzameling antieke ansichtkaarten met afbeeldingen van de verschillende groepen bewoners van de Kaukasus, zet Makhacheva vraagtekens bij de manier waarop het volk op een exotische manier werd afgebeeld ten tijde van het negentiende-eeuwse Russische Rijk. In de tweede zaal wordt het idee van de actuele Kaukasische identiteit onderzocht, aan de hand van voorwerpen uit het archief van The Unbound, een informeel netwerk van Kaukasische creatieven. In vitrines staan en hangen tassen en schoenen, sommige bedekt met glitters, merknamen en logo’s van grote modemerken. Traditie en vernieuwing grijpen ineen in objecten die vaak laten gissen naar het gebruik ervan.

Installatieoverzicht Taus Makhacheva bij het Fries Museum

Installatieoverzicht Taus Makhacheva bij het Fries Museum

Installatieoverzicht Taus Makhacheva bij het Fries Museum

Aan de muur hangt een verzameling tablets waarop filmfragmenten worden afgespeeld. Ze bieden korte vignetten van hedendaagse trends, tradities en rituelen van de huidige inwoners van de Kaukasus. Er worden moderne dansbewegingen gemaakt, vrienden begroeten elkaar op even macho-achtige als tedere manier. De beelden bieden een inventarisatie van alledaagse en meer speciale gebruiken, die getuigen van de vermenging van culturen, waarbij steeds de vraag is of het wel het verzamelen waard is.

Het concept identiteit staat overduidelijk centraal in Makhacheva’s werk, maar tegelijkertijd verliest ze moedwillig de hare. Waar is Makhacheva zelf in het werk terug te zien? Hoe kun je haar in haar werk herkennen? Makhacheva lijkt zich er niet zeer om te bekommeren. Ze staat zich er nadrukkelijk op voor altijd met anderen te werken die haar voeden en inspireren. Een werk is nooit alleen van haar, er spreekt ook de taal van een ander in door.

In de derde ruimte worden de twee video’s Walk (2010) en Tightrope (2015) getoond, die tot haar bekendste werken tellen. In Tightrope is te zien hoe een traditionele Dagestaanse koorddanser reproducties van 89 schilderijen uit het Nationale Museum van Dagestan van de ene naar de andere zijde van een ravijn brengt. Door sommige werken wel te laten zien en anderen niet, bevraagt Makhacheva de rol die musea spelen de culturele representatie van een land. Het transport toont zich als een proces dat niet zonder risico is, waar spreekwoordelijk een dunne lijn wordt bewandeld, die niet door iedereen zal worden begrepen.

In het videowerk Walk zien we Makhacheva in een eindeloze loop langs de afgrond van de bergen in haar geboortestreek lopen. Het is een even spectaculaire als onspectaculaire scène, doordat de catharsis ontbreekt en er verder niets bijzonders gebeurt. Niettemin toont de kunstenaar zichzelf wel als de spreekwoordelijke waaghals, die het gevaar niet schuwt en bereid is vlak langs de afgrond voort te gaan.

In Tightrope is te zien hoe een traditionele Dagestaanse koorddanser reproducties van 89 schilderijen uit het Nationale Museum van Dagestan van de ene naar de andere zijde van een ravijn brengt

Taus Makhacheva, 'Tightrope', 2015. Koorddanser: Rasul Abakarov. Cameraregisseur: Alexander Sinyagin. Camera: Pavel Philkov. Camera van quadrocopter: Shamil Gadzhidadaev. Geluid: Alexander Khokhlov. Uitvoerend producent: Malika Alieva. Filmbewerker: Alexandra Pustynnova. Kleur: Alexandra Yastrebova, Mikhail Perelman. Geluidseffecten: Sergey Radzievskiy. Technische assistentie: Mukhtar Abakarov

Taus Makhacheva, 'Tightrope', 2015. Koorddanser: Rasul Abakarov. Cameraregisseur: Alexander Sinyagin. Camera: Pavel Philkov. Camera van quadrocopter: Shamil Gadzhidadaev. Geluid: Alexander Khokhlov. Uitvoerend producent: Malika Alieva. Filmbewerker: Alexandra Pustynnova. Kleur: Alexandra Yastrebova, Mikhail Perelman. Geluidseffecten: Sergey Radzievskiy. Technische assistentie: Mukhtar Abakarov

Het hoogtepunt van de tentoonstelling zou volgens de samenstellers Charivari (2019) moeten zijn. In een enorme zaalvullende installatie wordt een eerbetoon gebracht aan de rijke circustraditie van de voormalige Sovjet-Unie, die gezien werd als een relatieve vrijplaats waar gedurfde uitspraken gedaan konden worden, zonder directe repercussie. Ik zie een podium met daarop een aantal rode stalen constructies met een net ertussen gespannen, met tussen de attributen enkele opvallende circuskostuums, die staan opgesteld zoals dat vaker gebeurt in displays van mode, waar het leven uit de kleding vertrokken is.

Als de bedoeling is om het circusleven op te roepen, lijkt dat jammerlijk te mislukken.  In plaats van een uitbundig feest dat de energie van een circus wil evenaren, tref ik een statige en doodse zaal aan. De soundtrack verhaalt weliswaar op innemende wijze over ongewone wezens, zoals een vlieg in een mantel en een pratend paard, maar is evenmin in staat het geheel tot leven te brengen. De dynamische spanning die je bij een circus zou verwachten ontbreekt. Geluid en objecten gaan geen nauwe band aan.

Ik blijf achter met de vraag wat Makhacheva hier nu precies heeft willen oproepen: het circusleven of zijn tragische dood?

Taus Makhacheva, 'Charivari', mixed media installatie, 2019. Architect: Maria Serova. Tekst: Alexander Snegirev. Kostuumontwerp: Panika Derevya. In opdracht van YARAT Contemporary Art Space

Taus Makhacheva, 'Charivari', mixed media installatie, 2019. Architect: Maria Serova. Tekst: Alexander Snegirev. Kostuumontwerp: Panika Derevya. In opdracht van YARAT Contemporary Art Space. Foto: Pat Verbruggen

Taus Makhacheva, 'Charivari', mixed media installatie, 2019. Architect: Maria Serova. Tekst: Alexander Snegirev. Kostuumontwerp: Panika Derevya. In opdracht van YARAT Contemporary Art Space. Foto: Pat Verbruggen

Ik blijf achter met de vraag wat Makhacheva hier nu precies heeft willen oproepen: het circusleven of zijn tragische dood? Het lijkt een vraag die me terugwerkende kracht vaker in de  tentoonstelling opduikt. Ook in eerdere zalen speelt dat dilemma: hoe cultuur te bewaren, zonder dat haar ziel verloren gaat? Haar werk oogt monumentaal, alsof ze wil zeggen dat kunst en cultuur er beter aan doen zo lang als mogelijk buiten het museum te blijven, willen ze van betekenis zijn voor de mensen die ze voortbrengen. Want in een museale presentatie kan het leven er al snel uit wegglippen.

Taus Makhacheva’s It is possible to raise the ceiling a bit* is nog t/m 6 maart 2022 te bezoeken in het Fries Museum. Meer info hier.

Elles Hesseling

is kunst- en cultuurhistoricus

Recente artikelen